Category: Almennt

Óflokkuð færsla.

Umsögn um frumvarp til nýrrar stjórnarskrár

Í dag skilaði ég til Alþingis umsögn minni um frumvarp til nýrrar stjórnarskrár. Í þetta sinn ákvað ég að skoða frumvarpið sjálfstætt frá fyrri útgáfum og sleppa því að nefna suma vankanta hversu freistandi sem það var. Sumir sem ég hef rætt við hafa látið í ljós þá skoðun að allar efnislegar breytingar á frumvarpi stjórnlagaráðs séu af hinu illa, óháð því hversu bætandi þær eru fyrir mannréttindi. Augljóslega er ég ekki sömu skoðunar enda legg ég til margar efnislegar breytingar á frumvarpi stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar. Nefndin hefur lagt til breytingar á frumvarpi stjórnlagaráðs nú þegar svo ég efast ekki um að hún sé opin fyrir efnislegum breytingum, svo framarlega sem þær uppfylli þau skilyrði sem nefndin setti fyrir sérfræðihópinn.

Aðferð mín við samningu umsagnarinnar var nokkuð einföld. Nýmæli eru tekin fyrir fyrst og síðan samkvæmt greinaröð frumvarpsins sjálfs. Auk þess kláraði ég að skrifa umsögnina efnislega í seinustu viku og lét hana liggja þar til í dag þar sem ég las hana yfir upphátt og gerði smávægilegar breytingar.

Í henni geri ég tillögu að eftirfarandi nýmælum:

  • Stýringu og skráningu á beitingu stjórnskipulegs neyðarréttar.
  • Viðurlög vegna brota á stjórnarskránni skulu skilgreind í almennum lögum.
  • Framsal á íslenskum ríkisborgunum skal vera óheimilt.
  • Óleyfilegt sé að framselja fólki til ríkja þar sem dauðarefsing er í gildi.
  • Þagnarrétturinn sé tryggður í stjórnarskrá. Útfærsla hans í almennum lögum þessa stundina er nokkuð veik.
  • Tryggja að allir hafi rétt til lögmanns í sakamálum og að sakborningur geti gagnspurt vitni og kveðið til vitna.
  • Meðalhófsregla refsinga og frelsistrygginga sé í viðurlögum. Aðallega byggt á 8. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna.
  • Nefndarfundir ættu einnig að vera opnir en ekki bara þingfundir.
  • Ef forseti Íslands synjar samþykkt laga ættu þau ekki að hljóta gildi fyrr en í fyrsta lagi að þjóðin samþykkir þau. Sé ósátt við neyðarlög er hvort sem er hægt að tefja framgang frumvarpsins með því að skjóta frumvarpinu til Lögréttu skv. 62. gr.
  • Koma aftur inn ákvæði stjórnlagaráðs um að dómstólar geti dæmt að lög samrýmist ekki stjórnarskrá. Þá legg ég til tilkynningarskyldu af hálfu dómstóla séu slíkir dómar kveðnir upp þar sem engin skylda er í frumvarpinu að dómar skuli vera birtir.

Þá geri ég athugasemdir við eftirfarandi í frumvarpinu:

  • Fara skuli sérstaklega yfir almenna skerðingarheimild réttinda í 9. gr. frumvarpsins.
  • Tryggja að ekki skuli heimilt að dæma fólk vegna ummæla sem eru sönn.
  • Ákvæðið um kirkjuskipan eigi ekki að vera óbreytt frá núverandi stjórnarskrá. Staða ríkiskirkjunnar gæti verið táknræn.
  • Viðbót sérfræðihópsins í 24. gr. um menntun barna í samræmi við trúar- og lífsskoðanir gæti leitt til vandræða, t.d. ef börn eiga foreldra sem eru sköpunarsinnar og þeir vilja ekki að það læri um þróunarkenninguna. Samkvæmt orðalagi eru það eingöngu foreldrar sem ákveða slíkt en börnin sjálf hafi enga heimild til þess. Áhersla á kristna trú sé gegn jafnræðisreglunni.
  • Tryggja að við rannsókn sakamála sé einnig gætt þess að málsmeðferð sé réttlát, úrlausn fáist innan hæfilegs tíma og að rannsókn sé óhlutdræg. Þá skuli önnur meðferð ríkis á málum, eins og stjórnsýslumálum, lúta sama lögmáli.
  • Vísað er til meginreglna umhverfisréttar í 35. gr. og gæti slík tilvísun valdið stöðnun í þróun umhverfisréttar.
  • Miða ætti við fyrsta samkomutíma Alþingis eftir kosningar við birtingu niðurstaðna í stað kjördags þar sem úrslit geta tafist vegna málaferla eða ófyrirséðra atburða.
  • Þingsályktunartillögur ættu ekki að falla sjálfkrafa niður við lok löggjafarþings, heldur við lok kjörtímabils. Sama ætti að gilda um þær og meðferð lagafrumvarpa.
  • Þjóðin ætti að fá að leggja fram frumvarp og krefjast atkvæðagreiðslu um þau án íþyngjandi takmarkana sem stjórnlagaráð setti fram. Þjóðaratkvæðagreiðslurnar væru án takmarkana en framlögn frumvarpa takmörkuð við að þau standist stjórnarskrá og mögulega mannréttinda- og umhverfissáttmála.
  • Legg til að nefndin íhugi hvort önnur manneskja en forseti Alþingis yrði fyrsti staðgengill forseta. Ástæðan er sú að embætti forseti Íslands tilheyrir framkvæmdavaldi og forseti Alþingis starfar á sviði löggjafarvalds. Þá væri betra ef fyrsti staðgengill tilheyri framkvæmdavaldi en síðan gæti forseti Alþingis verið annar staðgengillinn í röðinni.
  • Allar náðanir og sakaruppgjafir ættu að vera opinberar og rökstuddar til að sporna gegn misnotkun á ákvæðinu.
  • Að ráðherra fenginn úr röðum þingmanna sé látinn rita undir eiðstaf er tvíverknaður þar sem hann hefur áður gert það sem þingmaður.
  • Í bráðabirgðaákvæði er getið þess að tímasetningar á takmörkun á setutíma ráðherra og forseta Íslands skuli hefjast frá setningu stjórnarskrárinnar. Mældi með því að frekar ætti að heimila núverandi ráðherrum og forseta Íslands að klára kjörtímabil sín í þeim embættum. Þá er minnst á að núverandi dómarar njóti ákveðinna réttinda sem eldri stjórnarskrá gaf en slíkt myndi skapa ójafnræði meðal þeirra dómara sem skipaðir eru fyrir og eftir gildistöku nýrrar stjórnarskrár. Séu réttindin svo mikilvæg ætti frekar að íhuga að færa réttindin í bráðabirgðaákvæðinu yfir í varanlega hluta stjórnarskrárinnar.

Umsögnin sjálf

Kirkjan uppfyllir félagslega þörf

Þegar ég hugsaði málin um samband ríkis og kirkju datt ég inn á þá línu að meta hvað kirkjan hefur en samfélög trúlausra hafa ekki. Orðið kirkja veitir auðvitað vísbendingu en það er samnefnari yfir tegund bygginga. Og hvað fer fram í þessum byggingum? Fólk hittist.

Einmitt, fólk hittist. Ein tökin sem kirkjan hefur á fólki er að hún er tengd við félagsstarfsemi. Þótt trúin sé ekki endilega drifkrafturinn á bakvið sumt af félagsstarfinu, sér fólk auðvitað að tilvera kirkjunnar tengist möguleika þeirra til þess að iðka félagsstarfið. Það er hins vegar ekki sá hluti sem færslan á að snúast um heldur félagslíf trúlausra.

Trúlausir hafa eitthvað félagslíf. Það er ekki eins og allir með tölu sitji heima og sötri kaffi hvert kvöld á meðan þeir horfa á trúleysismyndbönd á YouTube og setji linka á þau inn á Facebook. Þeir haga sér að miklu leiti eins og aðrir, nema að þeir eru trúlausir. En það vantar samt eitthvað upp á samstöðuna. Félög sem halda upp á trúleysi hafa hittinga og það er samstaða innan þeirra en það er gallinn. Samstaðan er að mestu leyti innan þeirra.

Einhver lausn þarf að vera á þessu en sú sem ég aðhyllist mest er að koma upp samstöðu óháð félögum, eða allavega í upphafi. Hins vegar væri ekki svo slæmt ef að félögin myndu opna arma sína og skipuleggja félagslega atburði sem almenningur hefur áhuga á. Þá á ég ekki við um fyrirlestra eða umræðufundi, heldur atburði þar sem umræðurnar væru aukaatriði og skemmtunin aðalatriðið. Dæmi um slíkt væri að fara í keilu, göngutúra, bíó og svo framvegis.

Þá er líka hægt að stofna óformlega eða formlega hópa trúleysingja sem hjálpa öðrum án þess að blanda trú í hjálpina. Hópar gætu stundað hjálparstarf innanlands eins og að hjálpa til við matarúthlutun á skipulögðum tíma, gengið um bjóðandi upp á faðmlög eða hvaðeina sem gæti hjálpað fólki líkamlega og/eða andlega. Kosturinn við það er að fólk hjálpar til og um leið er verið að sanna að trúað fólk er ekki eina fólkið sem getur það.

Félög sem viðhalda trúleysi eru að gera góða hluti þessa stundina en auðvitað mætti víkka starfsemina aðeins án þess að það kosti meira en smá fyrirhöfn. Þau mættu t.d. halda opna hittinga þar sem fólk í félaginu og trúlausir utan þeirra eru velkomnir. Siðmennt hefur gert það í einhvern tíma en hefur ekki verið nógu duglegt að láta vita af því. Það stendur samt til innan Siðmenntar að bæta úr því í vetur.

En auðvitað má alltaf gera betur en til þess þarf fleiri meðlimi í trúleysisfélög en með því er hægt að hafa fleiri hugmyndir á lofti. Þá þarf alltaf fleiri meðlimi með framkvæmdaþörf svo öll vinnan lendi ekki á litlum kjarna félagsmanna. Þeir sem eru trúlausir, prófið að taka að minnsta kosti einn hálftíma í hverri viku, eða jafnvel mánuði, sem þið tileinkið framför málstaðar trúleysingja á Íslandi.

Kærði þjóðaratkvæðagreiðsluna 20. október 2012 til landskjörstjórnar

Rétt í þessu var ég að kæra framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslunnar þann 20. október 2012 til landskjörstjórnar.

Kæra til landskjörstjórnar vegna framkvæmd þjóðaratkvæðagreiðslu 20. okt. 2012

Hins vegar er ég ekki að krefjast ógildingar kosninganna sbr. orð mín í kærunni. Þar að auki vildi ég kæra núna þann 18. október til að fólki væri ljóst að forsendur kærunnar hafi ekkert með úrslit atkvæðagreiðslunnar að gera, enda er það ómögulegt fyrir mig að vita úrslit þjóðaratkvæðagreiðslu sem fer ekki fram fyrr en eftir 2 daga.

Er núverandi þjóðkirkjuskipulag ólöglegt skv. frumvarpi stjórnlagaráðs?

Í gær fór ég á fund Stjórnarskrárfélagsins um Þjóðkirkjuna og stjórnarskrána. Á þeim fundi bar ég upp þá spurningu hvort núverandi kirkjuskipan ríkisins stæðist stjórnarskrá ef frumvarp stjórnlagaráðs yrði samþykkt. Því miður voru svörin sem gefin voru upp byggð á misskilningi sem enginn af svarendunum vissi af eða vildi vita af.

Í 19. gr. frumvarps stjórnlagaráðs stendur að „[í] lögum má kveða á um kirkjuskipan ríkisins“. Hins vegar er ljóst að þessi kirkjuskipan ríkisins getur ekki verið hver sem er og hún mætti sérstaklega ekki brjóta gegn ákvæðum stjórnarskrár. Pælingin mín var hvort núverandi kirkjuskipan myndi standast jafnræðisreglu frumvarpsins. Sé svo að hún geri það ekki, þá geta dómstólar dæmt svo að kirkjuskipan með trúfélagi í forréttindastöðu standist ekki stjórnarskrána (sbr. 2. mgr. 100 gr. frumvarpsins) og þar af leiðandi dæmd gegn stjórnarskrá og því ógild.

Á téðum fundi vísuðu allir svarendur á það að spurningunni hafi verið svarað 2007 og þá væntanlega að vísa í dóm Hæstaréttar í máli Ásatrúarfélagsins. Svarið stenst ekki rök þar sem dómurinn byggði á að staða þjóðkirkjunnar væri réttlæt með vísan í auknar skyldur hennar miðað við önnur trúfélög. Þær skyldur eru hins vegar með stoð í núgildandi stjórnarskrá um að Þjóðkirkjan sé þjóðkirkja á Íslandi og að ríkið skuli með tilliti til þess vernda hana og styðja. Sé frumvarp stjórnlagaráðs samþykkt óbreytt hefur Þjóðkirkjan engan beinan stjórnarskrárlegan stuðning né hefur ríkið engar skyldur til þess að vernda eða styðja slíka kirkju.

Slík setning skylda á hendur eins trúfélags stæðist alls ekki jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar og geta dómstólar dæmt hana ólögmæta. Einhverjir gætu sagt að það sé í lagi þar sem um er að ræða ríkjandi ástand sem var leyft í fyrri stjórnarskrá. Slíka túlkun yrði þá einnig að beita á önnur landslög sem eru í gildi með öllu því óréttlæti sem þeim fylgja, en slíkt stæðist ekki skoðun og myndi alls ekki hvetja til breytinga eða afnámi ósanngjarnra laga.

Við skoðun á því hvort kirkjuskipan ríkisins stæðist stjórnarskrá, yrði að skoða hvernig aðstæðurnar væru ef þágildandi kirkjuskipan væri lögð fram sem ný kirkjuskipan. Með það að leiðarljósi gæti það varla staðist jafnræðisreglu stjórnarskrár ef Alþingi setti lög um að eitt ákveðið trúfélag, eða ákveðinn hópur trúfélaga, hefðu slíka forréttindastöðu.

Þessa grein má endurbirta að vild án endurgjalds með því skilyrði að hún sé birt í heild og ég sé látinn vita af birtingunni.

Laug Valitor að dómstólum?

Eftir að hafa lesið fréttir um dómsmál Datacell gegn Valitor rakst ég á sjónarhorn sem mér þykir að fjölmiðlar hafi ekki fjallað betur um.

Í tilkynningu til Alþingis segir Valitor eftirfarandi:

VALITOR vill koma á framfæri að á umræddum fundi Allherjarnefndar í morgun voru einnig fulltrúar Kortaþjónustunnar ásamt þremur fulltrúum Teller, en Kortaþjónustan er umboðsaðili Teller AS á Íslandi. Fram hefur komið að Teller AS/Kortaþjónustan sá um að móttaka greiðslur fyrir Wikileaks sem nú hefur verið lokað fyrir. Við viljum því ítreka að VALITOR er ekki aðili að þessu máli.

Árni Þór Sigurðsson kemur fram með eftirfarandi vitnisburð á Facebook síðu sinni:

En fyrirtækin vildu ekki kannast við það þegar þau mættu fyrir þingnefnd, að þau ættu aðild að málinu og væru einungis að fylgja fyrirskipunum að utan og ætluðu sér alls ekki að taka þátt í því að brjóta lög hérlendis

Hins vegar segir í dómi héraðsdóms um skýrslu Viðars Þorkelssonar í málinu:

Viðar Þorkelsson, forstjóri stefnda, gaf skýrslu fyrir dómi.  Hann kvaðst ekki hafa komið að málum þegar gengið var frá samningi við stefnanda.  Hann sagði að WikiLeaks hefði leitað eftir samningi á árinu 2010, en beiðni þeirra hefði verið hafnað.  Hann sagði að umsókn væri metin eftir þeim upplýsingum sem þar kæmu fram.  Hér hafi komið í ljós að stefnandi hafi veitt þjónustu við fjársöfnun fyrir þriðja aðila.  Upplýsingar hafi því ekki verið réttar í umsókn.  Þess vegna hafi samningnum verið sagt upp.

Viðar kvaðst hafa talað í síma við starfsmann Visa í Evrópu, sem hefði sagt honum frá þessum færslum á WikiLeaks og bent á að Teller hefði sagt upp viðskiptum við DataCell vegna þess að kortasamtökin töldu viðskiptin ekki í samræmi við starfs­reglur þeirra.  Hann hafi þó ekki gefið honum bein fyrirmæli.

Hér er bullandi ósamræmi í yfirlýsingum. Fyrir dómi sagði forstjóri stefnda, Valitors hf., að hér væri að ræða um aðgerð að frumkvæði Valitors en Alþingi fékk á sínum tíma þá sögu að Valitor hafi eingöngu verið að framfylgja fyrirskipunum frá erlendum aðilum.

Mér þykir líklegra að fyrri útgáfan sé sú sanna en síðan hafi sögunni verið breytt vegna atburða sem gerðust á milli. Forstjóri Valitor hafi túlkað símtalið sem fyrirmæli og framkvæmt þau en síðan hafi erlendu aðilarnir ekki viljað kannast við það og því hafi hann breytt frásögninni. Síðan er þessi málsvörn afar lík Nuremberg vörninni sem var kollvarpað á sínum tíma í samnefndu dómsmáli.

Spurningin ætti þá frekar að endurspegla alvarleika málsins og orðast svo:
Laug Valitor að dómstólum?

Forsetinn sem ég vil

Nú þegar væntanlegir forsetaframbjóðendur eru að koma sér á framfæri ákvað ég, sem einstaklingur á kjörskrá, að nefna hvers konar forseta ég myndi vilja sjá á Íslandi. Ef einhver frambjóðandi kemur fram sem ber þau einkenni sem ég vil í forseta, þá fær hann líklegast mitt atkvæði, ellegar mun ég skila auðu.

Ég vil forseta…

…sem verndar almenning frá ágangi stjórnvalda. Ef Alþingi samþykkir lög sem ganga inn á frelsi almennings vil ég að forsetinn neiti að skrifa undir þau, sama hversu lítilvæg frelsisskerðingin er. Þetta er eitt mikilvægasta hlutverk forseta sem hefur því miður verið of lítið beitt frá lýðveldisstofnun. Alþingi er ekki fullkomið og það þarf aðhald. Það er ekki nóg að treysta á dómstóla til að veita aðhald gegn Alþingi því oftast er skaðinn skeður þegar þeir loksins sjá að sér. Hvað er annars að því að koma í veg fyrir að eitthvað slæmt gerist í upphafi í stað þess að treysta á dómstóla til þess að hreinsa upp eftir löggjafar- og framkvæmdavaldið?

…sem skrifar ekki undir neitt sem gengur gegn almennri skynsemi eða lýðræði. Með öðrum orðum vil ég forseta sem er trúr sjálfum sér og skrifar ekki undir hluti nema þeir séu örugglega í samræmi við stjórnarskrá og við almenna skynsemi.

…sem er gagnrýninn á núverandi ferli og hefðir. Ekki fer ég að kjósa forseta sem skrifar undir allt hugsanalaust og lætur óréttlæti viðgangast bara því „það hefur verið þannig“. T.d. er hefð fyrir því að ríkisstjórnin þurfi að fá samþykki forseta til þess að geta lagt fram stjórnarfrumvörp eða stjórnartillögur en ég myndi vilja að forseti neiti að samþykkja slíkt ef þau ganga of mikið inn á frelsi almennings. Ríkisstjórnin gæti þá auðvitað lagt fram frumvörpin í nafni þingmannanna sem að henni standa ef hún vill að þau nái framgöngu á Alþingi.

Sumir myndu segja að þessar kröfur myndu kalla á pólítískan forseta en svo þarf ekki að vera. Það er munur á forseta sem rækir hlutverk sitt sem verndari almennings og forseta sem gerir hluti því ákveðin stjórnmálastefna segir að þeir verði að gera eitthvað með einum hætti eða öðrum. Í stuttu máli vil ég gagnrýninn forseta sem þorir að framkvæma.

Neytendamál í Bandaríkjunum

Í ferð minni til Bandaríkjanna í febrúar lærði ég ýmislegt um viðskiptahættina þar og sá að sumir þeirra mættu alveg taka fótfestu á Íslandi. Síðan neita ég því ekki að ég stalst til þess að panta nokkrar pítsur og því er aðaláherslan á þær. Hér eru nokkur þeirra atriða sem ég tók eftir:

Pizza Hut er venjulegur pítsastaður
Á Íslandi er ímynd Pizza Hut sú að þetta sé háklassaveitingastaður þar sem borðað er í fínum sal og verðið samkvæmt þeirri ímynd. Stór margaríta er á 3.141 krónur (ódýrasta í þeirri stærð) á meðan á öðrum pítsastöðum er hún á rétt yfir þúsund krónum. Á meðan Pizza Hut í Bandaríkjunum eru með heimsendingu er það alls ekki í boði á Íslandi. Eigendur Pizza Hut á Íslandi vilja greinilega halda í þessa ýktu ímynd til þess að halda verðinu svo háu og það kostaði þá það að þeir urðu að loka tveim af veitingastöðunum sínum um árið.

Heimsendingin er ekki innifalin
Og það er gott. Þetta gefur fólki raunverulegt tækifæri til að bera saman verð. Venjan hér er að gefið er upp ákveðið verð og síðan fær fólk „afslátt“ ef það sækir. Þessi afsláttur er auðvitað heimsendingarkostnaðurinn eða ætti að vera það undir venjulegum kringumstæðum.

Sumum finnst það eðlilegt þar sem það er ódýrara fyrir pítsastaðinn að þurfa ekki að standa í heimsendingu. En ef við íhugum þetta nánar og hugsum upp aðstæður þar sem fólk pantar 2 eða fleiri pítsur í einu. Af hverju margfaldast heimsendingarkostnaðurinn í nákvæmu samræmi við fjölda pítsa sem skutlað er heim? Það er ekki eins og bensínkostnaðurinn sé það mikið hærri við að hafa einu boxi meira.

Væri ekki í staðinn eðlilegt að hafa eitt verð og síðan tiltaka sérstakan heimsendingarkostnað ef fólk vill nýta heimsendingarþjónustu fyrirtækisins? Ástæðan fyrir þessu fyrirkomulagi er auðvitað til þess að blekkja viðskiptavininn með loforði um afslátt og við vitum hversu vitlausir Íslendingar eru í afslætti.

Þjórfé er sjálfsagður hlutur
Eftir að ég lærði um þjórfé átti ég í stökustu vandræðum við að reikna út hversu mikið var viðeigandi í hvert skipti. Í stuttu máli er tilgangur þjórfés sá að vera aðhald fyrir þjónustufólkið svo það veiti góða þjónustu og síðan líka svo eigendur staðanna geti komist upp með að greiða því lægra kaup. Sem betur fer er það ekki hluti af menningunni hér.

Skammtarnir eru stærri
Þegar ég var að panta gerði ég alltaf ráð fyrir því að ef ég pantaði hluti eins og kartöflustöppu að þar kæmi smá skammtur til að borða með matnum en ó hvað ég hafði rangt fyrir mér. Ekki aðeins fékk ég þann skammt sem ég bjóst við, heldur margfalt það. Fyrir um 10 bandaríkjadollara gat ég fengið fullan disk af gómsætum mat en ef ég væri á Íslandi fengi ég bara…næstum ekkert. Það má auðvitað spá í það hvort þetta sé ein ástæðan fyrir því að íbúar Bandaríkjanna séu meðal þeirra feitustu en hins vegar fá þau það sem þau borga fyrir.

Læt þetta nægja í bili.

Tillögur stjórnlagaráðs

Sendi inn eftirfarandi umsögn til stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar Alþingis um tillögur stjórnlagaráðs um breytingar á stjórnarskrá Îslands.

Útgáfa á PDF og ODT sniði.

Eftir langt ferli í kringum stjórnlagaþing og síðar stjórnlagaráð er loks komið frumvarp um breytingar á stjórnarskrá Íslands. Ferlið var langt frá því að vera fullkomið og margt sem hefði átt að fara betur. Fólk hefur auðvitað mismunandi skoðanir um hvað það er sem mætti bæta en ég vil koma á framfæri því sem ég tel að mætti athuga við frumvarp stjórnlagaráðs.

Mögulega betra ferli
Meðal þeirra atriða sem ég hefði talið að hefði getað verið betur framkvæmt var að hafa meira skipulag í kringum starf stjórnlagaráðs. Þótt gagnsæið hafi verið meira en hefur tíðkast áður í íslenskri stjórnmálasögu hefði mátt gera það enn gagnsærra og ekki takmarka það við að almenningur megi sjá regluleg drög að texta frumvarpsins. Vinnan og hugsunin á bakvið textann skiptir gríðarlegu máli en almenningur fékk ekki heildarmyndina fyrr en búið var að skila skýrslunni til Alþingis.

Til að fá betri yfirsýn yfir verk þarf að punkta niður það sem leitað er eftir að það eigi að skila. Stjórnlagaráð hefði til dæmis getað byrjað á því að rita niður í grófum dráttum sem það vill að frumvarpið skili, t.d. „sjálfstætt löggjafarvald“ eða „minni hætta á spillingu“ og að sjálfsögðu í opnu ferli svo almenningur geti lagt til fleiri atriði sem stjórnlagaráð myndi taka fyrir. Eða það væri hægt að fara þá leið að gera grófa grind af þeim ákvæðum sem frumvarpið á að innihalda án þess að fara út í nákvæmar skilgreiningar og stórar ákvarðanatökur.

Grófa grindin væri síðan notuð til þess að gera enn fínni grind af frumvarpinu en í þetta sinn myndi stjórnlagaráð setja fram spurningar og pælingar um hvert ákvæði. Almenningur gæti þá auðvitað sent inn erindi þar sem þeir ansa því sem stjórnlagaráð setti fram og jafnvel leggja til fleiri atriði sem mætti bæta við á listann. Þá myndi stjórnlagaráð jafnframt búa til prófanir hvernig hægt væri að misnota stjórnarskrána, fræðilega séð. Þegar því ferli er (næstum) lokið myndi stjórnlagaráð gera drög að því hvernig textinn gæti litið út. Almenningur myndi enn og aftur fá tækifæri til að gera athugasemdir við orðalagið ef þörf krefur og jafnvel benda á ef einhver ákvæði myndu ekki standast fyrrgreindar prófanir.

Tilgangurinn með þessari aðferð væri sú að almenningur fái tækifæri til þess að taka meiri þátt í ferlinu og þar að auki myndi það minnka líkurnar á stórum breytingum á seinustu stundu. Því miður var mikið um þær á seinastu metrum við gerð frumvarps stjórnlagaráðs og þá fékk almenningur ekkert tækifæri til að tjá sig um tillögur sem höfðu ekki komið fram áður við vinnslu frumvarpsins. Jafnframt skiptir miklu máli að stjórnarskráin innihaldi ekki stórtæka galla sem gætu gert hana svo gott sem marklausa.

Þetta ferli hefði ekki þurft að taka meiri tíma en þá 4 mánuði sem stjórnlagaráð var að störfum og þá sérstaklega á tímum rafrænna samskipta. Að mínu leiti hefði stjórnlagaráð getað gert miklu betur á þeim tíma sem það fékk til að vinna tillögur sínar.

Athugasemdir við einstakar greinar

Aðfaraorð:
Í tillögum stjórnlagaráðs er ekkert að finna sem bendir til þess að aðfaraorðin eigi ekki að hafa lagagildi eða hið gagnstæða. Í þessari umsögn mun ég því gera ráð fyrir að þau hafi lagagildi. Í það minnsta hafa þau túlkunargildi gagnvart afgangnum af stjórnarskránni.

Í aðfaraorðum mætti sleppa að nefna að stjórnvöld skuli vinna að eflingu menningu íbúa landsins. Ég get ekki séð að það eigi að vera hlutverk stjórnvalda að hafa slík áhrif á menninguna á Íslandi. Þróun menningar á að vera í höndum þeirra sem hana iðka en ekki stjórnvalda. Menning á að lúta náttúrulögmálunum og deyja út ef enginn iðkar hana lengur. Gæti slíkt ákvæði sett skyldur á herðar stjórnvalda til þess að ganga gegn þessari þróun og viðhalda menningu sem nær enginn vill iðka.

2. grein:
Sé greinin borin saman við núverandi stjórnarskrá er augljóst að forseti Íslands á ekki lengur að deila löggjafarvaldinu með Alþingi. Í 2. mgr. er ekki kveðið á um að forseti Íslands fari með sinn hlut í framkvæmdavaldinu í umboði þjóðarinnar en stjórnlagaráð taldi sig þurfa að nefna í 1. mgr. að Alþingi þurfi að gera það. Samkvæmt tillögunum er forsetinn þjóðkjörinn og því eðlilegt, fyrst slíkt var talið nauðsynlegt í 1. mgr., að geta þess einnig hvað varðar forseta Íslands. Annars gæti það verið túlkað þannig í framtíðinni að forseti Íslands starfi ekki í umboði þjóðarinnar eða beri slíkar skyldur.

3. grein:
Hér vil ég mótmæla þeirri hugmynd stjórnlagaráðs að gefa löggjafarvaldinu heimild til þess að ákveða mörk landhelgi, lofthelgi og efnahagslögsögu. Þessi grein er í besta falli vanhugsuð því ekkert er því til fyrirstöðu að breyta téðum mörkum með einfaldri lagasetningu og þá jafnvel til minnkunar eða tilfærslu. Einfaldan atkvæðameirihluta þyrfti til þess að ákveða t.d. að ákveðin landsvæði teljist ekki til Íslands. Í það minnsta ætti að setja kröfu um aukinn meirihluta eða jafnvel einróma atkvæðagreiðslu til að breyta og setja slík lög.

4. grein:
Samanber ábendingu mína til stjórnlagaráðs um vandamál fyrirliggjandi draga að þessari grein, var hægt að túlka hana á tvennan hátt: Ein leiðin var að láta alla sækja um íslenskan ríkisborgararétt sem myndi skapa mikla vinnu fyrir íslenska ríkið; og önnur leiðin var sú að síðan gæti fólk, jafnvel án tengsla við landið, eignast íslenskan ríkisborgararétt sem myndi enda með því að nær allir jarðarbúar gætu átt tilkall til hans eftir margar kynslóðir.

Því miður forðast núverandi drög ekki fyrrgreinda vandamálið. Skýringin við greinina nefnir að leysa eigi þetta vandamál með því að veita heimild til þess að ríkisborgararétt megi veita að öðru leyti samkvæmt lögum. Gallinn er sá að slíka heimild er hægt að túlka með neikvæðum afleiðingum fyrir væntanlega íslenska ríkisborgara. Til dæmis er hægt að sleppa því að nefna í lögum sjálfkrafa veitingu ríkisborgararéttar til þeirra sem þurfa á honum að halda. Ef stjórnlagaráð hefði hugsað þetta aðeins lengra væri hægt að leysa þetta vandamál í stjórnarskránni sjálfri í stað þess að treysta á lagaheimild. Vil ég því leggja til mögulega lausn en hún felst í því að bæta við málslið fyrir aftan 1. málsl. 1. mgr:
„Börn einstaklinga með íslenskt ríkisfang sem fæðast á Íslandi skulu sjálfkrafa öðlast íslenskan ríkisborgararétt.“

5. grein:
Við þessa grein vil ég bæta við skyldu til þess að óhlýðnast ólögmætum fyrirmælum. Aðallega vegna þess að sá háttur er venjulega í íslenskri stjórnsýslu að starfsfólk hlýðir öllum fyrirmælum yfirmanns síns þrátt fyrir greinilegt ólögmæti og beita fyrir sig vinnuveitendaábyrgð ef það er gert veður út af því. Undanfarin ár virðist það vera svo að fyrirmæli séu framkvæmd og spáð í lögmæti þeirra síðar. Tel ég það veita ábyrgara aðhald ef fólk hefur stjórnarskrárvarinn rétt til þess að óhýðnast fyrirmælum sem eiga ekki stoð í lögum.

Ef vinnuveitandi lendir í því að starfsmaður hans neitar eða efast um lögmæti fyrirmæla ætti hann að geta sýnt starfsmanni sínum fram á það að fyrirmælin séu lögmæt. Ef ástæður starfsmannsins fyrir því að efast um lögmæti fyrirmælanna séu réttmætar væri ekki hægt að veita honum áminningu eða reka hann ef starfsmaðurinn hafði réttmæta ástæðu til þess að efast um lögmæti þeirra.

Ósanngjarnt væri ef ekki væri refsað fyrir að veita ólögmætu fyrirmælin. Taka þyrfti á því líka.

Legg ég því til eftirfarandi málsgrein:
„Borgurum ber skylda að óhlýðnast ólögmætum fyrirmælum. Jafnframt ber borgurum í valdastöðu skylda að veita ekki ólögmæt fyrirmæli.“

Passa þarf þó að tillagan sé ekki túlkuð þannig að foreldri sem skipar barninu sínu að taka til í herberginu sínu sé að brjóta gegn stjórnarskránni.

6. grein:
Samanber fyrri mótmæli mín við stjórnlagaráð, þá er 2. mgr. greinarinnar ofaukið þar sem þú fyrri er þegar að vernda kynjajafnrétti. Þó 2. mgr. sé fjarlægð er ekkert sem segir að stjórnarskrárvarinn réttur kynjanna sé minni gagnvart hinu í kjölfarið. Þó kynjajafnrétti sé mikilvægt að mínu mati er ég samt ekkert fyrir slíka tvítekningu.

Að auki vil ég leggja til að í tillögum nefndarinnar komi fram að bæta við orðinu ‚kynvitund‘ í upptalningu í 1. mgr.

10. grein:
Í skýringum við greinina er farið með mál eins og ætlunin með því að taka sérstaklega fram kynferðisofbeldi sé verið að vernda konur. Að því tilefni vil ég nefna að karlar lenda einnig í slíku ofbeldi og það er algengara en margan grunar. Einnig vil ég ítreka mótmæli mín gagnvart stjórnlagaráði þar sem ég mótmælti því að nota sérstaklega hugtakið ‚kynferðisofbeldi‘ í stjórnarskrá þar sem það bendir til þess að ofbeldið sé framkvæmt vegna þess að einn aðilinn sé af ákveðnu kyni. Til dæmis tel ég ofbeldi gagnvart börnum innan veggja heimila talsvert alvarlegra.

Legg ég til að þessi sérstaka upptalning á kynferðisofbeldi verði tekin út. Vil ég áminna stjórnlagaráð fyrir að leggja meiri hlutann af skýringum greinarinnar undir réttlætingu á því að tilgreina kynferðisofbeldi sérstaklega. Auðvitað er það samfélagsmein en ég hefði viljað sjá ítarlegri umfjöllun um almenna túlkun á greininni.

11. grein:
Vil ég vísa í hluta af umsögn minni við greinina á meðan hún var í vinnslu hjá stjórnlagaráði:

„Við yfirferð þessarar greinar stakk mig að heimila megi leit „með sérstakri lagaheimild“. Hér er um að ræða ákvæði sem er mikil hætta á að verði misnotað. Mæli ég með því að þetta verði rætt frekar í ráðinu og reynt að girða fyrir hvers kyns misbeitingu sem ákvæðið gæti haft í för með sér. Eðlilega væri betra að fjarlægja ákvæðið og láta dómsúrskurð nægja. Í það minnsta ætti að tiltaka takmarkanir sem slík heimild þarf að uppfylla.Einnig var frétt árið 2010 sem gat þess að Hæstiréttur hafnaði því að ógilda húsleit, sem héraðsdómur samþykkti, þar sem húsleitin hafði þegar farið fram. Þeir sem leitað er hjá hafa því enga vörn fyrir dómstólum eftir að húsleitin hefur verið framkvæmd. Því óska ég eftir því að stjórnlagaráð íhugi að kveða á um rétt fólks til að reyna á húsleitir (og aðrar leitir) fyrir dómi eftir að hún hefur verið framkvæmd. Sé leitin dæmd ólögleg skulu þau sönnunargögn sem aflað var ekki tekin til greina í sakamáli gegn þeim sem brotið var á. Þó skal íhuga sönnunargögn sem hefði verið hægt að afla með öðrum lögmætum aðferðum. Þetta ætti að vera í samræmi við dómaframkvæmd í Bandaríkjunum.“

Í skýringum stjórnlagaráðs er ekkert minnst á tengsl þessarar greinar við rannsókn sakamála eins og til dæmis að nefna í hvers konar tilfellum væri réttlætanlegt að heimila slíkar rannsóknir á einkalífi einhvers. Samt sem áður er afar mikil hætta á misnotkun ákvæðisins miðað við önnur. Lagði ég til í umsögn minni til stjórnlagaráðs að taka ætti upp nokkurs konar ákvæði eins og finna má í 4. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna. Læt ég það duga að vitna í afganginn af umsögn minni um greinina:

„Við þessa grein mæli ég með takmörkunum sem finna má í 4. stjórnarskrárviðbót Bandaríkjanna. Gæti 2. efnisgreinin hljóðað svo:„Ekki má gera líkamsrannsókn eða leit á manni, leit í húsakynnum hans eða munum, eða taka hluti eignarnámi án brýnna og réttmætra ástæðna og ávallt að undangengnum dómsúrskurði. Leitarheimildir skulu ávallt studdar sönnunargögnum sem réttlæta leitina og skulu eigi ganga lengra en nauðsyn krefur.“Í þessari tillögu var bætt sérstaklega við eignarnámi en merkingin þar er að ríkisvaldið geti ekki tekið af manni eignir án réttmætrar og brýnnrar ástæðu. Ákvæðið er í samræmi við eignarréttarákvæðið sem stjórnlagaráðið leggur til en hefur þann tilgang að vernda hinn almenna borgara gegn því að lögreglan taki eignir eignarnámi í þágu rannsóknarhagsmuna nema þess sé getið í leitarheimild að hún hafi heimild til þess. Síðasti liðurinn hefur þann tilgang að vernda borgara gegn því að dómarar veiti of víðar leitarheimildir.“

13. grein:
Að mínu mati þyrfti að gæta þess í 2. mgr. að þær skyldur og takmarkanir sem fylgja eignarréttinum verði að vera réttmætar. Annars er hætta á að ríkið setji svo ströng skilyrði, með stoð í stjórnarskrá, að eignarrétturinn verði svo gott sem marklaus. Þótt skýringar við ákvæðið nefni að ætlunin sé ekki að breyta núverandi ástandi þykir rétt að girða fyrir að þróunin verði svo að slíkt yrði misnotað.

 Úr umsögn minni um greinina til stjórnlagaráðs:

„Við 1. efnisgrein legg ég til að bætt verði við lið sem bannar ríkinu að afhenda eignirnar þriðja aðila. Í Bandaríkjunum hefur það gerst að eignir hafa verið teknar eignarnámi og síðan afhentar þriðja aðila og réttlætt svo að afhendingin myndi bæta efnahaginn á svæðinu. Með því að girða fyrir það er eignarnámið takmarkað við eignir sem ríkið sjálft mun þurfa á að halda.“

14. grein:
Við þessa grein er margt sem hægt er að gagnrýna. 2. máls. 2. mgr. gerir 1. málsl. sömu greinar marklausan og virðist 1. málsl. vera til skrauts. Með hverju atriði sem nefnt er að sé undanþegið tjáningarfrelsi er verið að grafa undan því eðlilega frelsi sem við eigum að hafa til að tjá okkur. Upptalningarlega séð eru atriðin færri en í raun og veru eru þau jafnmörg eða jafnvel fleiri. Í skýringum stjórnlagaráðs er ekki getið um að atriði hafi verið fjarlægt því það teljist ósanngjarnt að skerða tjáningarfrelsi samkvæmt því, heldur eingöngu eru þau sameinuð. Fækkun atriðanna í upptalningunni er því einvörðungu sýndargerningur.

Það hættulegasta í upptalningu 2. mgr. er „til verndar börnum“ því það er afar opið fyrir túlkunum. Í Ástralíu stundar ríkisstjórnin það að ritskoða Internetið með landssíu og ritskoðar hún kvikmyndir og aðra menningu, einmitt undir þeirri sýndarástæðu að verið sé að vernda börn. Þetta er eitt hættulegasta pólítíska tól sem hægt er að veita ríkinu til þess að ritskoða þjóðfélagsumræðuna.

Þá mæli ég frekar með þeirri aðferð sem er í 1. viðbót bandarísku stjórnarskrárinnar þar sem getið er að aldrei skuli takmarka tjáningarfrelsið og engar undanþágur sérstaklega nefndar. Þó er ekki sjálfsagt þar að tjáningarfrelsið sé algert eins og dómaframkvæmd þar hefur sýnt. Þessi aðferð undirstrikar þó þær miklu kröfur sem gerðar eru fyrir hvert það tilvik sem ætlunin er að ritskoða. Ef ríkið veit að stjórnarskráin veitir undanþágu gegn ritskoðunarbanninu er ríkið gjarnara á að nýta hana.

2. málsl. 3. mgr. er einnig hættulegur og af sömu ástæðu og 2. mgr., sérstaklega þegar kemur að „réttindum annarra“. Í þessum drögum stendur jafnframt að dómarar skulu eingöngu fara eftir lögum sem þýðir að lög geta tiltekið þessi ‚réttindi annarra‘ eða afbakað túlkun eðlilegra réttinda sem af öðru leyti myndu uppfylla nauðsynjaskilyrðið í málsgreininni.

Að lokum í þessari grein vil ég gagnrýna seinustu málsgreinina í þessari grein þar sem hún gefur færi á að fólk sé dæmt fyrir sönn ummæli þrátt fyrir rétt til tjáningarfrelsis. Fyrsta og önnur málsgreinin nefnir að hver og einn hafi rétt til að tjá sig með ákveðnum undantekningum. 4. málsgreinin nefnir hins vegar að hver og einn beri ábyrgð á framsetningu þess sem hann segir. Þótt tjáning sé leyfð samkvæmt 1.-3. málsgrein þessarar greinar þurfa allir að bera sérstaka ábyrgð á henni óháð því. Þar af leiðir geta sönn ummæli eða tjáning á persónulegri skoðun leitt til dóms yfir þeim sem tjáði sig.

15. grein:
Gagnrýnin við 2. málsgr. felst aðallega í spurningunni „hvað ef lög heimila að eyða skuli gögnum jafnóðum og þau hafa verið gerð?“. Slíkt myndi örugglega ekki baka Alþingi vinsældir ef slíkt yrði samþykkt en stjórnarskráin ætti að sama leiti ekki innihalda slíkan galla. Því myndi ég mæla með því að settur yrði lágmarkstími á tilvist gagna.

Þá myndi ég mæla með því að í greininni sé tekið fram að eigi skilyrðin í 4. mgr. við um hluta gagna, skuli samt sem áður birta þá hluta sem falla ekki undir þau. Jafnframt ætti að taka fram að úrræði skv. þessari grein skuli ekki takmarka aðgengi að gögnunum í lengri tíma en nauðsyn krefur. Engin gögn eigi að hafa ótakmarkaðan leyndartíma.

Taka þarf fram að þau gögn ríkisins sem það sjálf skapar, eða greiðir fyrir sköpun á, séu ekki varin höfundarétti. Tilgangur slíks ákvæðis væri til að koma í veg fyrir að ríkið beiti þeirri afsökun að dreifing sé takmörkuð vegna höfundaréttar. Ég hef persónulega lent í því í samskiptum við ríkið að það hafi beitt ákvæðum höfundalaga til þess að neita að afhenda gögn sem það skapaði. Höfundarréttur getur hæglega verið túlkaður sem takmörkun í lýðræðislegum tilgangi og því er betra að taka það sérstaklega fram að ríkið geti ekki átt höfundarétt á neinu, enda var greitt fyrir framleiðslu gagnanna með almannafé.

19. grein:
Í skýringum stjórnlagaráðs er farið mikið í sögu ákvæðisins í meðförum ráðsins og þau helstu rök sem ráðsfólk hefur beitt fyrir sér. En eins og stendur er þetta ákvæði frumvarpsins í mótsögn við jafnræðisreglu þess.

Þeirri rökleysu var varpað fram í skýringunum að „Hæstiréttur hafi komist að þeirri niðurstöðu að þjóðkirkjuskipan brjóti ekki í sjálfu sér í bága við trúfrelsisákvæði og jafnræðisreglur, enda eru þjóðkirkjur í mörgum löndum.“ Fyrst og fremst er þessu varpað fram án þess að nefna eitt einasta dæmi um land sem hefur þjóðkirkju og hefur sambærileg ákvæði um trúfrelsi og jafnræði. Í öðru lagi teljast það ekki rök að nefna að fyrst eitthvað ástand er líka annars staðar, þá sé það í lagi hér á landi. Hvort rökleysan sé af hálfu Hæstaréttar eða mistúlkun á orðum Hæstaréttar er hún langt í frá réttlæting á því að viðhalda þjóðkirkju.

Þeir mikilvægu atburðir á mannsævinni, eins og þeir eru kallaðir í skýringunum, eru ekki þjóðkirkjunni „að þakka“, að frátöldum fermingunum sem voru innleiddar í siðaskiptunum. Það er rétt að þjóðkirkjan hafi veitt þessa þjónustu en það gera líka aðrir aðilar, meðal annars opinberir aðilar og önnur trúfélög. Ríkisvernd þjóðkirkjunnar á ekkert að koma þessari þjónustu við og er eðlilegt að trúarlegar athafnir séu kostaðar af þeim sem eru í viðkomandi trúfélagi eða lífsskoðunarfélagi en ekki af skattfé. Sé talið að lagaleg skylda þjóðkirkjunnar að veita þessa þjónustu sé réttlæting á broti gegn jafnræðisreglunni er réttmætara að afnema þessa lagalegu skyldu í stað þess að viðhalda þessu broti mikið lengur.

Stjórnlagaráð kveður á um að það sé ekki hlutverk ráðsins „að kveða í eitt skipti fyrir öll um samband ríkis og þjóðkirkju“ sem er auðvitað rétt að því leiti að stjórnlagaráð er ekki löggjafarvald. Ekkert stoppaði ráðið frá því að setja það fram í tillögum sínum til Alþingis sem síðar myndi íhuga hana.

Lögfræðileg niðurstaða stjórnlagaráðs um hvort brottfelling þjóðkirkjuákvæðisins í 62. gr. núverandi stjórnarskrár myndi þýða sjálfkrafa aðskilnað ríkis og kirkju eða ekki, er heldur ekki úthugsuð. Í fyrsta lagi er í þessum drögum mælt með því að fella út 62. grein og setja í staðinn það sem er í 19. grein. Því ætti, lagalega séð, 2. mgr. 79. gr. að virkjast og kalla á þjóðaratkvæðagreiðslu þrátt fyrir að það sé, að mati stjórnlagaráðs, ekki verið að breyta greininni efnislega. Greinin er breytt efnislega séð þrátt fyrir afneitun stjórnlagaráðs. Því er eins gott að stíga það skref að mæla með stjórnarskrárlegum aðskilnaði ríkis og kirkju. Í þriðja lagi ætti að vera augljóst að ef 62. grein myndi hverfa á brott og engin grein kæmi í staðinn myndi jafnræðisreglan gilda um afstöðu ríkisins til trúmála og því bæri ríkinu að hefja aðskilnað.

Lausn stjórnlagaráðs á að vera fólgin í því að gefa ríkinu heimild til þess að ákveða kirkjuskipan ríkisins en nefna að stórvægilegar breytingar á henni krefjist staðfestingar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Tilgangurinn er, samkvæmt skýringum stjórnlagaráðs, að gefa kost á aðskilnaði ríkis og kirkju. Hins vegar eru tvö atriði sem ekki eru tekin fyrir í skýringunum sem eru jafnframt möguleg. Fyrra er að það stoppi ekkert löggjafarvaldið til þess að skipta um trúfélag sem tæplega myndi bæta aðstæður til trúfrelsis. Það síðara er að þrátt fyrir að aðskilnaður fari í gegn er ekkert sem stoppar löggjafarvaldið frá því að leggja til að taka aftur upp ríkiskirkju, hvort sem það sé hin gamla þjóðkirkja eða annað trúfélag.

Einfaldast hefði verið fyrir stjórnlagaráð að mæla með beinum aðskilnaði með þessari grein til vara og láta síðan Alþingi eftir um að ákveða hvor leiðin skuli farin af hálfu löggjafarvaldsins.

20. grein:
Skilyrði greinarinnar um að félög skuli stofnuð í löglegum tilgangi án leyfis, setur ósanngjarnar byrðar á fólk. Með því að geta um löglegan tilgang er verið að veita löggjafarvaldinu heimild til þess að setja lög sem banna ákveðna flokka af félögum eða ákveðin félög. Um leið og löggjafarvaldið hefur slíka heimild getur það ákveðið af geðþótta (svo framarlega að félagið er ekki stjórnmálafélag eða stéttarfélag) hvort félag geti fengið að starfa opinberlega eða ekki.

Hvað kæmi annars í veg fyrir að félag myndi starfa undir yfirborðinu ef það yrði leyst upp með dómi? Það myndi eingöngu leysa ítök sem félagið hefði í hendi ef það byggir afkomu sína á því að vera opinbert. Yrði það nokkuð erfitt fyrir ríkið að koma í veg fyrir að fólk hittist saman þrátt fyrir fyrirliggjandi dóm.

26. grein:
Ef við eigum að hafa lært eitthvað af Falun Gong málinu, þá er að íslensk stjórnvöld eru afar gjörn á að hindra för útlendinga inn í landið og jafnvel án réttmætrar ástæðu. Einstaklingar hafa verið útilokaðir frá því að koma inn í landið fyrir það eitt að tilheyra ákveðnum hópi. Því vil ég leggja til eftirfarandi viðbót við 2. mgr:
„Engum útlendingi skal neitað að koma til landsins nema stórfelldur og rökstuddur grunur liggi fyrir um að tilgangur ferðar hans til landsins sé til að brjóta landslög.“

27. grein:
4. mgr. kveður um að sá sem er „sviptur frelsi af öðrum ástæðum en í tengslum við sakamál“ eigi rétt á því að dómari kveði um lögmæti frelsissviptingarinnar „svo fljótt sem verða má“. Get ég ekki skilið af hverju ekki séu settar sömu skorður og vegna þeirra sem eru sviptir frelsi vegna sakamála og að kveða eigi um lögmætið innan sólarhrings. Að sama skapi er ekki krafa við slíka frelsissviptingu að frelsissvipta manneskjan eigi rétt á að skjóta úrskurðinum til æðri dóms.

Seinasta málsgrein greinarinnar er beint úr núgildandi stjórnarskrá en ég tel við hæfi að þeir sem eru sviptir frelsi að ósekju eigi einnig rétt á miskabótum, sbr. tillögu mína til stjórnlagaráðs. Frelsissvipting er afar alvarlegt mál og þá sérstaklega ef það er framkvæmt af valdstjórninni. Skaðinn sem persóna hlýtur af henni er miklu meiri en sá sem orsakast af vinnutapi eða öðru fjárhagslegu tapi eða ómaki. Andlegi skaðinn er miklu alvarlegri og ætti því að taka fram að hver sem sviptur er frelsi að ósekju skuli einnig eiga rétt til miskabóta.

Einnig er vafi um merkingu hugtaksins ‚að ósekju‘ þar sem það getur verið þýtt sem ‚án réttmæts tilefnis‘. Ef dómari samþykkir gæsluvarðhald á grundvelli rökstudds gruns er mikil hætta á að ástæðan fyrir frelsissviptingunni hafi verið réttmæt og því ætti viðkomandi ekki rétt á bótum. Þá þykir rétt að taka fram að allir þeir sem sækja slík mál (þurfi þeir þess) skuli eiga rétt á gjafsókn.

28. grein:
Ákvæðin sem eru þegar í greininni eru, svo best ég veit, nokkuð fín. Þó mætti bæta við þau réttindi sem borgarar ættu að njóta fyrir dómstólum. Því legg ég til nokkrar auka málsgreinar:
„Í öllum sakamálum skal sakborningur hafa rétt á að gagnspyrja vitni sem bera vitni gegn honum, að kveða til vitna í hans þágu og njóta aðstoðar lögmanns honum til varnar.“

Núverandi stjórnarskrá er alls ekki gert ráð fyrir að þessum réttindum handa sakborningum og væri rétt að tiltaka þau í stjórnarskrá. Þetta ákvæði er byggt á 6. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna. Réttinn til að gagnspyrja vitni er þegar núverandi dómaframkvæmd en hins vegar hafa verið gerðar tillögur af hálfu framkvæmdavaldsins til þess að afnema þann rétt í ákveðnum tilfellum. Rétturinn til að kveða til vitna er einnig mikilvægur en er ekki eins sterkur í núverandi réttarkerfi þar sem hægt er að komast hjá því að veita vitnisburð af torskiljanlegum ástæðum. Að lokum mæli ég með því að allir sakborningar skuli eiga rétt á verjanda. Þótt rík lagahefð sé fyrir slíku er þó alltaf hætta á að hann gæti verið afnuminn eða dregið úr honum. Öll þessi réttindi eiga heima í stjórnarskrá til að koma í veg fyrir að hægt sé að afnema þau með einfaldri lagasetningu.

Dæmi um afnám álíkra grundvallarréttinda var í Bandaríkjunum þar sem rétturinn habeus corpus var numinn úr gildi árið 2006. Sá réttur er sem betur fer bundinn í íslensku stjórnarskránni en ekki í þeirri bandarísku.

„Enginn skal neyddur til að bera vitni gegn sjálfum sér.“

Þessi réttur er afar óljós í íslenskum lögum og jafnvel í mannréttindasáttmála Evrópu. Þurfti til þess dóm Mannréttindadómstóls Evrópu árið 19961 til þess að koma slíkri lagaskyldu á. Í dómnum var meðal annars sagt:

„…the right to remain silent under police questioning and the privilege against self-incrimination are generally recognised international standards which lie at the heart of the notion of a fair procedure under Article 6.“

Þar sem Hæstiréttur er ekki bundinn af dómum Mannréttindadómstóls Evrópu er hann því ekki bundinn því að túlka lögin á sama hátt. Í lögum um meðferð íslenskra sakamála er eingöngu getið um þann rétt eins og hann sé afleiðing neitunar þess yfirheyrða en ekki óumdeilanlegan rétt hans. Við meðferð dómsmála minnist dómari eingöngu á þagnarréttinn þegar svarið gæti falið í sér beina játningu en ekki við upphaf skýrslutöku. Til að undirstrika mikilvægi þessa réttar ætti að geta hans beint í stjórnarskrá.

„Enginn skal sæta lögsókn né refsingu að nýju í dómsmáli fyrir brot sem hann hefur verið sýknaður af eða sakfelldur um með lokadómi samkvæmt lögum. Þó skal heimilt að taka mál upp að nýju á lokadómsstigi ef lokadómurinn var falsaður.“

Þetta ákvæði er kennt við ‚double jeopardy‘. Afstaða stjórnlagaráðs við tillögu minni um að setja það inn er ekki ljós. Ákvæðið er byggt á 4. gr. 7. samningsviðauka við mannréttindasáttmála Evrópu með þeirri mikilvægu breytingu að ákvæðið eigi ekki bara við um sakamál. Einnig ákvað ég að leggja til seinni málsliðinn sem sækir fyrirmynd sína í franska refsiréttarlöggjöf.

29. grein:
Fyrsta málsgreinin er lítið annað en endurtekning á ákvæðinu um meðfæddan rétt til lífs. Get ég ekki séð að ákvæðið um bann við dauðarefsingu bæti neinu við sem ákvæðið um meðfæddan rétt til lífs gerir ekki. Er því um tvítekningu að ræða.

Í þessu sambandi vil ég leggja til að ákvæðið nái einnig yfir sektir og bætur, í anda 8. viðbót bandarísku stjórnarskrárinnar. Þar er til dæmis bannað að leggja sektir eða bætur sem eru óeðlilega háar miðað við ætlaðan skaða sem af brotinu hlaust. Sá sem stelur einu epli gæti ekki verið dæmdur til þess að greiða heila milljón í sekt fyrir það eitt. Viðbótin, mögulega við 2. mgr., gæti hljómað svo:
„Ekki skal leggja óhæfilega þungar sektir, né heldur beita óvenjulegum refsingum.“

Skýringar stjórnlagaráðs nefna meðal annars að tilgangurinn með 3. mgr. sé ekki að útiloka „venjulega vinnu fanga eða samfélagsþjónustu sem refsitegund“. Skilningur minn með þessu sé að fangar geti ekki verið neyddir til þess að vinna né sé hægt að dæma einhvern til þess að vinna samfélagsþjónustu enda hafi þeir aðilar val um framkvæma ekki slíka vinnu kjósi þeir svo.

39. grein:
9. gr. kveður á um að í kosningalögum skuli greina hvernig stuðla eigi að jöfnu kynjahlutfalli á Alþingi. Hvernig slíkt er framkvæmt án þess að hafa stórfelld áhrif á lýðræðislegt val kjósenda er torséð. Sé ekki ætlunin að hafa slík áhrif ætti að nægja að hafa eingöngu venjulega lagaheimild fyrir slíku. Þær leiðir sem stjórnlagaráð tekur fram í skýringum sínum eru annaðhvort ólýðræðislegar eða sýndargerningur.

Sé sú leið sem er farin að skylda framboð til að hafa sem jafnasta kynjahlutfall á listum sínum er verið að grípa inn í stjórn félaga sem hafa mikilvægt lýðræðislegt hlutverk en það myndi stríða gegn félagafrelsisákvæði frumvarpsins með því að beita afskiptum af innri viðum félaganna.

Fléttulistar eru einnig þeim vandkvæðum búnir að vera óeðlileg afskipti af vali stjórnmálaflokka á því hvaða einstaklingar eru í hvaða sæti. Fyrrnefndur sýndargerningur væri falinn í því ef slík röðun væri einungis til leiðbeiningar og hafi engar afleiðingar í sætaúthlutun.

Þriðja leiðin sem stjórnlagaráð nefnir er að úthluta sætunum í jöfnu kynjahlutfalli „hvað sem líður fylgi einstakra frambjóðenda“. Slíkt myndi hafa alvarlegar afleiðingar og gæti haft gríðarlega neikvæðar lýðræðislegar afleiðingar þar sem einstaklingar með lítið fylgi en eru af „réttu kyni“ gætu hlotið sæti á Alþingi.

Þessar lausnir sem stjórnlagaráð varpar fram þurfa ekki að vera einu lausnirnar en miðað við það sem hefur komið fram hef ég litla trú á að Alþingi komi með lausn sem er betri en það sem stjórnlagaráð hefur komið með. Hingað til hefur löggjöf Alþingis í þessum málum litast af því að tilgangurinn helgi meðalið sem er einmitt það sem á að forðast í stjórnarskrá. Auk þess er hér verið að gefa Alþingi of víða lagaheimild til þess að hafa áhrif á kosningar.

42. grein:
Ákvæði greinanna gera ekki ráð fyrir því að banna forseta Íslands að bjóða sig fram til Alþingis.

44. grein:
Samanber ábendingu mína við stjórnlagaráð er mögulegt að úrslit alþingiskosninga tefjist um meira en tvær vikur og þá sérstaklega ef framkvæma þarf uppkosningar. Einnig getur landskjörstjórn ógilt kosningarnar eða þær geta verið ógildar af hálfu dómsvaldsins. Í slíkum tilfellum er mögulega ekki hægt að komast hjá því að brjóta þetta ákvæði stjórnarskrár. Slíkan fyrirsjáanlegan vanda hefði stjórnlagaráð átt að leysa í stað þess að gera ráð fyrir að ekkert fari úr skorðum.

50. grein:
Gæta þarf þess að til séu refsiákvæði ef þingmaður verður ekki við því að tilkynna um mögulegt vanhæfi sitt ef honum er það ljóst eða ætti að vera það ljóst að þörf sé á slíkri tilkynningu. Annars er hætta á að þingmenn hafi lítinn hvata til þess að játa vanhæfi sitt í málum sem þeir annars hefðu ekki tekið þátt í skv. þessu ákvæði.

Þá mælti ég með því við stjórnlagaráð eftirfarandi ákvæði:
„Alþingismönnum er óheimilt að hafa með höndum önnur launuð störf á vegum framkvæmdavalds eða dómsvalds á meðan þeir gegna embættinu. Sama gildir um störf í þágu einkafyrirtækja þó ólaunuð séu.“

Álíka grein er í þessum drögum fyrir ráðherra og forseta en engin fyrir þingmenn.

52. grein:
Ekki er tekið fyrir í greininni hvað gerist ef enginn nær kosningu þingforseta en í skýringunum er tekið fram að ef slíkt væri tekið fyrir væri það misnotað. Gerist sá atburður að enginn einn frambjóðandi til forseta Alþingis nái 2/3 hluta atkvæða er stjórnlagaráð því óbeint að setja á svið möguleika á stjórnarkreppu. Séu þingmenn þá neyddir til þess að semja um hver verði þingforseti og í slíkum samræðum er hætta á ofríki hópa því sá hópur sem hefur úr að ráða meira en 1/3 hluta atkvæða gæti hótað að kjósa engan annan sem þingforseta en þann sem þeir vilja að hljóti kosningu. Ef þingmaður úr þingflokki nær kjöri er samt hætta á að hann hagi afgreiðslu þingmála þannig að mál hans þingflokks hljóti hraðari afgreiðslu en mál annarra.

Stjórnlagaráð tók ekki tillögu mína gilda um að bæta við ákvæði sem skyldaði þingforseta til þess að sjá til þess að öll þingmál séu afgreidd á jafnræðisgrundvelli. Það skiptir máli, sérstaklega ef þingforseti er í ákveðnum þingflokki þegar hann er kjörinn.

56. grein:
Í anda aðskilnaðs löggjafarvalds og framkvæmdavalds mæli ég með því að ráðherrar geti ekki lagt fram lagafrumvörp eða tillögur til ályktana. Eðlilegur farvegur væri að ráðherrar þyrftu að koma þeim á framfæri við viðeigandi þingnefndir þar sem þingmenn hennar geta mælt fyrir þeim fyrir Alþingi eða við einstaka þingmenn.

Einnig mæli ég með því að ekki megi takmarka heildarræðutíma þingmanna. Í það minnsta ætti ekki að vera hægt að takmarka ræðutíma í seinustu umræðu þingmáls. Vísa ég þá í erindi mitt til stjórnlagaráðs á sínum tíma:

„Ég tók eftir því þegar ég horfði á sumar umræður á Alþingi að þingmenn kvörtuðu yfir því að þeir hefðu alltof knappan tíma til flytja mál sitt og sömuleiðis alltof knappan tíma til andsvara. Það leiddi til þess að þeir höfðu ekki þann tíma sem þingmálið krafðist til að gagnspyrja meðþingmenn sína. Einnig tók ég eftir því í umræðum um vantraust á ríkisstjórnina að þingforseti ákvað að gefa sérvöldum þingmönnum rétt til að tjá sig um málið og nefndi að andsvör væru ekki leyfð. Hvort sem fólk er sammála þessari tillögu eða ekki á Alþingi samt að hafa ráðrúm til að gera upp hug sinn.“

Mælti ég því með eftirfarandi viðbót í erindi mínu:
„Eigi má takmarka ræðutíma alþingismanna á Alþingi. Jafnframt skulu alþingismenn hafa rétt til og rúman tíma til andsvara.“

57. grein:
Til að gefa þingmönnum færi á að kynna sér lagafrumvörpin, sem er einn tilgangur þess að ferill lagafrumvarpa hefst í nefndum, skv. skýringum greinarinnar, væri betra að hafa ákvæði sem myndi gefa þingmönnum frekara tækifæri til þess að kynna sér efni þeirra og ræða sín á milli áður en framsöguræða hefst. Því myndi ég telja það eðlilegt ef sett yrði í stjórnarskrá að umræða mætti ekki hefjast áður en 2 sólarhringar eru liðnir frá dreifingu frumvarpsins. Engar undanþágur yrðu á því ákvæði til að koma í veg fyrir að málum sé ýtt í gegnum þingið án þess að þingmenn geti skoðað þau og tekið upplýsta ákvörðun.

Einnig mælti ég með málfarsbreytingu í lok greinarinnar til stjórnlagaráðs en hún var ekki tekin til greina. Seinasta mgr. yrði svo:
„Frumvörp sem hafa ekki hlotið lokaafgreiðslu við lok kjörtímabils skulu falla niður. “

58. grein:
Sbr. ummæli í seinstu efnisgrein við 57. gr. tillagnanna mæli ég með sömu málfarsbreytingu og áður við 3. mgr., sem yrði svo:
„Tillögur til þingsályktana sem hafa ekki hlotið lokaafgreiðslu við lok löggjafar þings skulu falla niður.“

Þó myndi ég að auki mæla með því að þingsályktunartillögur, í samræmi við lagafrumvörp, falli niður við lok kjörtímabils en ekki löggjafarþings. Stjórnlagaráð nefnir í skýringum sínum að „Í þessu felst ákveðin minnihlutavernd þar sem þingmenn geta þá tekið tillögur sínar upp að nýju og vakið athygli á þeim á hverju þingi í stað þess að hafa þær fastar í nefnd til loka kjörtímabils eins og ella gæti verið hætta á. “ Hins vegar er sama hætta með lagafrumvörp en samt sem áður telur stjórnlagaráð að þau eigi ekki að falla niður fyrr en í lok kjörtímabils. Það er ekki hægt að hafa súkkulaðikökuna og borða hana líka, eins og enskt máltæki segir. Séu mál afgreidd á jafnræðisgrundvelli þyrfti ekki að hafa miklar áhyggjur af slíku þar sem þingmál meiri hlutans myndu heldur ekki fá afgreiðslu úr viðkomandi nefnd.

59. grein:
Við þessa grein er aðallega tvennt að athuga:
Fyrst er hættan á fjarveru þingmanna við atkvæðagreiðslur og geta þingmál verið samþykkt með einu atkvæði meira en fjórðung þingmanna. Í tilviki 63ja þingmanna þurfa eingöngu 32 að vera viðstaddir og af þeim þurfa 17 að greiða með samþykki máls til að það verði bindandi. Slíkt getur verið afar ólýðræðislegt þar sem mörg álitamál hafa verið samþykkt af slíkum minnihluta alþingismanna. Einnig hafa ráðherrar nýtt sér ákvæðið undanfarinn áratug til þess að vera fjarverandi afgreiðslu mála.

Lagði ég til við stjórnlagaráð að mál hljóti ekki samþykki nema meiri hluti alþingismanna samþykki þau, þ.e.a.s. 32 ef þeir eru 63 að tölu. Kom þá fram sú skoðun að slíkt geti leitt til skoðanakúgunar meiri hlutans gagnvart meiri hlutanum þar sem hann getur komið í veg fyrir afgreiðslu mála með því að vera fjarverandi. Slík rökfærsla heldur vart vatni því ef meiri hlutinn er fjarverandi er hann væntanlega ekki samþykkur framgöngu málsins og því hefði það ekki verið samþykkt hvort sem er.

Í framhaldi af þeirri tillögu mæli ég með eftirfarandi ákvæði sem ætti að hvetja þingmenn til þess að mæta:
„Þingmönnum ber skylda að mæta á atkvæðagreiðslur nema nauðsyn banni. Atkvæðagreiðslur skulu tilkynntar þingmönnum með fullnægjandi fyrirvara. Almennir borgarar skulu hafa heimild til þess að kæra fjarveru þingmanna frá atkvæðagreiðslu og skulu Alþingismenn eigi hljóta friðhelgi vegna fjarvistarkæra.“

Ákvæðið er margþátta. Í fyrsta lagi er lögð nær ófrávíkjanleg skylda þingmanna til þess að mæta á atkvæðagreiðslur, að viðlagðri refsiábyrgð ef þeir mæta ekki. Undanþágur frá þessu eru aðstæður eins og þeirra eigin veikindi, veikindi annarra eða aðrar réttmætar aðstæður sem banna þeim að mæta. Atkvæðagreiðslur eiga að vera með fyrirvara svo ekki sé hægt að tilkynna fyrirvaralausa atkvæðagreiðslu og refsa þeim þingmönnum sem gátu ekki verið viðstaddir með þeim fyrirvara sem gefinn var. Rétt er að geta þess að almennir borgarar geti kært fjarveru þingmanna, enda eru þeir vinnuveitendur þingmanna, og til að koma í veg fyrir að slíkt vald sé eingöngu í höndum aðila sem er ólíklegur til þess að kæra. Að lokum er betra að taka fram að slíkar kærur hljóti eigi friðhelgi svo Alþingi geti ekki hindrað framgöngu slíkra kæra.

60. grein:
Læt ég það nægja að vísa í hluta af umsögn minni til stjórnlagaráðs um það atriði:

„Mæli með því að frumvarpið fái *ekki* lagagildi. Ef [Alþingi] samþykkir frumvarp sem veitir einhverjum réttindi og þjóðaratkvæðagreiðslan fer þannig að það er ekki samþykkt, þá geta þeir sem fengu téð réttindi farið í mál við íslenska ríkið og fengið bætur fyrir töpuðum réttindum.“

Hættan við að frumvarp hljóti lagagildi er sú að meiri hluti umræðunnar geti farið að snúast um það hvort íslenska ríkið ætti að bæta tap þeirra sem öðluðust réttindin sem lögin veittu eða leyfa þeim að halda réttindunum áfram. Atkvæðagreiðslan ætti að snúast um það hvort þjóðin vilji t.d. veita ákveðnum aðilum téð réttindi en það yrði of seint ef þeir hafa þegar fengið þau.

61. grein:
Samkvæmt orðanna hljóðan er hægt að beita þjóðréttarsamningum með íþyngjandi hætt fyrir birtingu þeirra. Gefur þetta íslenska ríkinu færi á að skrifa undir leynilega þjóðréttarsamninga en slíkt gengi gegn anda opins þjóðfélags.

63. grein:
Greinin er góð en mætti bæta við eftirfarandi aftan við 2. málsliðinn:
„ og skal hún skila áliti sínu innan hæfilegs tíma.“

Er þessi tillaga byggð á því að komast hjá því að hægt sé að svæfa slíka könnun í nefndinni og minnka hættuna á að meint brot séu fyrnd áður en álit nefndarinnar liggur fyrir.

65. grein:
Mæli ég með því að tímasetningin sem miðað er við í 2. málsl. 1. mgr. sé frá birtingu laganna. Trassist að birta lög (sem getur gerst vegna gleymsku eða með vilja) og þau ekki birt í tæka tíð fyrir 3ja mánaða frestinn er hætta á að almenningur hafi ekki nægan frest til að safna þeim fjölda undirskrifta sem þarf til að knýja um slíka atkvæðagreiðslu.

66. grein:
Seinasti málsliðurinn í 2. mgr. bendir til þess að reglan skuli vera að þjóðaratkvæðagreiðslan skuli vera ráðgefandi nema annað komi fram.

Í skýringum er gefið til kynna að 1. mgr. sé svokallaður tillöguréttur þar sem 2% kjósenda geti lagt fram tillögu að þingmáli en 2. mgr. inniheldur ákvæði um þingmál sem skylda er fyrir þingið að taka, svo framarlega sem 10% kjósenda standi að baki því. Skýringarnar eru eingöngu túlkunarlega eðlis og geta ómögulega komið í stað þess að þessi tvö hugtök eru orðuð á sama hátt í 1. málsliðum beggja málsgreina. Það er ekkert sem gefur til kynna í lagatextanum að þingmál 2% kjósenda séu eingöngu tillögur að þingmálum og þarf ekki að taka fyrir frekar en þingið vill. Séu þær eingöngu tillögur væri einfaldara að spyrja hvern og einn þingmann ef hann vill flytja málið fyrir þeirra hönd sem væri líklegra til árangurs en að safna undirskriftum 2% kjósenda í von um að þingið vilji taka það fyrir.

67. grein:
Fyrsti málsliður 1. mgr. getur þess að mál þau er lögð geta verið í þjóðaratkvæðagreiðslu skulu varða almannahag. Skýringar stjórnlagaráðs kveða á um að þetta sé til þess að koma í veg fyrir að krafist sé þjóðaratkvæðagreiðslu vegna laga er varða einkamálefni einstaklinga eða þrönga hagsmuni einstakra hópa. Telur stjórnlagaráð að ekki sé eðlilegt að almenningur geti tekið ákvörðunum slík málefni. Í fyrsta lagi eiga öll lög, siðfræðilega séð, að varða almannahag. Geri þau það ekki er réttmætt að efast um tilvistarrétt þeirra. Í öðru lagi fer misnotkun venjulega fram með lagasetningu er varða þröngan hóp einstaklinga eða einkamálefni. Þetta ákvæði hefði til dæmis ekki komið í veg fyrir afskipti almennings að eftirlaunafrumvarpinu fræga sem forseti Íslands samþykkti á sínum tíma en það vakti mikla hneyksli á sínum tíma.

Ástæður stjórnlagaráðs til þess að mæla fyrir undanþágum á rétti kjósenda til þess að skjóta máli til þjóðarinnar eða þingmálum sem kjósendur geta lagt fram, teljast ekki fullnægjandi að mínu mati. Verið er að vernda afar þröngan flokk mála með of víðum skilgreiningum.

Almenningur á að hafa rétt á að hafa áhrif á öll lög landsins, enda telur almenningur að Alþingi sé ekki að sinna starfi sínu á fullnægjandi hátt. Með því að taka fram 5 víðskilgreinda flokka málefna er verið að útiloka helstu umdeildu efnin frá almenningsáhrifum. Það er rétt að sumt ætti ekki að vera á forsjá almennings en ef Alþingi endurspeglar almenning er það á sama stað, nema þá er það miklu takmarkaðri fjöldi einstaklinga en ella sem sér um þá málaflokka sem undanskildir eru.

Margar ástæður eru til fyrir því að almenningur eigi rétt á að hafa áhrif á þá málaflokka sem undanskyldir eru. Nái til dæmis spillt Alþingi völdum gæti það samþykkt fjárlög eða fjáraukalög uppfull af eiginhagsmunadóti sem almenningur hefur enga leið til að losna við nema kjósa nýtt Alþingi eða framkvæma byltingu. Sama gildir um skattamálefni þar sem fátt kemur í veg fyrir að Alþingi samþykki ósanngjarna skatta sem almenningur er alls ekki sáttur með. Réttlætingin að slíkt sé í framkvæmd annars staðar er ekki réttlæting fyrir sömu framkvæmd á Íslandi.

Engin réttlæting liggur fyrir upptalningu stjórnlagaráðs á málefnum er varða ríkisborgararétt. Þar sem ekki er hægt að svipta íslenskum ríkisborgara ríkisfanginu sínu eru slík mál þegar undanþegin afskiptum almennings skv. 65. gr. og 66. gr. (og 60. gr. hljóti lög gildi þrátt fyrir synjun forseta). Einu málin sem geta komið til greina eru því ríkisborgaramálefni sem koma að veitingu ríkisborgararéttar eða meðför hans. Þetta eru tvö svið sem Alþingi þarf á aðhaldi að halda sem og á öðrum sviðum. Nýleg umræða um veitingu ríkisborgararéttar til ríkisbubba gegn skuldbindingu um fjárfestingu er dæmi um slíkt mál.

Að lokum er það upptalningin á lögum „sem sett eru til að framfylgja þjóðréttarskuldbindingum“. Samanber ábendingu mína til stjórnlagaráðs myndi slík heimild tefla lýðræðislegu úrræði almennings skv. 65. gr. og 66. gr. í hættu. Gangi Ísland í ESB tekur íslenska ríkið á sig skyldur til þess að innleiða lög og reglugerðir þess og myndi Ísland vera skuldbundið samkvæmt þjóðarrétti til þess að gera það. Almenningur getur því ekki haft nein úrræði fyrir utan málskot forseta til þess að kjósa um lög sem sett eru með tilvísun í ESB samninginn. Sama gildir ef Ísland heldur sig í EES en þó ekki í jafn ríkum mæli og ef það gengur í sambandið.

Með framangreint að leiðarljósi tel ég það miklu hættulegra að þessar undanþágur séu gefnar upp til að koma í veg fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu.

68. grein:
Í tillögum mínum til stjórnlagaráðs mælti ég með eftirfarandi viðbót:
„Nú hafa fjárlög eigi verið samþykkt fyrir tímabil sem gengið er í garð. Er þá eingöngu heimilt að verja fjármunum ríkisins í starfsemi sem nauðsynleg er til reksturs þess og til verndar stjórnarskrárvörðum réttindum eftir því sem nauðsyn krefur.“

Helstu ástæður þess að stjórnlagaráð vildi telja upp fjárlög í 67. gr. voru þær að almenningur gæti ekki stöðvað starfsemi ríkisins með því að afnema fjárlög í þjóðaratkvæðagreiðslu. Með þessari viðbót er verið að girða fyrir það auk þess að koma í veg fyrir hið sama ef fjárlög eru ekki samþykkt fyrir upphaf tímabilsins.

75 grein:
Geri eftirfarandi tillögu að úrbótum á þessari grein, sbr. erindi mitt til stjórnlagaráðs:

„Mæli með því að umboðsmaður geti farið í mál við stjórnvöld ef þau hlýta ekki fyrirmælunum. Jafnframt geti stjórnvöld leitað til dómstóla til að fá úr því skorið hvort þau verði að hlýta þeim eða ekki.“

85. grein:
Geri ég sömu tillögu tillögu og til stjórnlagaráðs, sem er svohljóðandi:

„Hér vil ég mæla með því að þessi takmörkun nái einnig til annarra embættismanna ef þeir hafa verið dæmdir fyrir brot í starfi. Það var t.d. reynt í Bandaríkjunum fyrir einhverjum árum síðan að nefnd var að rannsaka meint brot forsetans en embættismenn neitað að koma fram fyrir nefndina. Þeir voru því sekir um ‚impeachment‛ en forsetinn náðaði þá síðan jafnóðum. Sem betur fer tók stjórnarskráin það fram að forsetinn gæti ekki náðað fyrir slík brot. Með þessari tillögu vil ég tryggja að slíkt gerist ekki hér á landi.Einnig vil ég setja athugasemd varðandi partinn þar sem tillögu ráðherra þarf til að náða menn eða veita almenna uppgjöf saka. Ráðherrann sem fer með málefni [ákæru-] og rannsóknarvalds (núna innanríkisráðherra) er skv. stöðu sinni vanhæfur til að geta lagt hlutlaust mat á hvort skilyrði náðunar eða sakauppgjafar séu uppfyllt. Ekki skil ég af hverju ráðherra ætti að vera í þessu nema tilgangurinn sé að forsetinn geti ekki náðað fólk án frumkvæðis annarra.“

86. grein:
Árétta þarf í 3. mgr. að um er að ræða sé að ræða heildartíma en ekki samfleyttan tíma, þá sé ekki hægt að vera yfir einu ráðuneyti í 8 ár, fara yfir í annað ráðuneyti í einn dag eða viku og síðan aftur til baka í mögulega 8 ár.

91. grein:
Við 2. mgr. mæli ég með eftirfarandi viðbót:
„Sé vantraust samþykkt á ráðherra skal hann ekki eiga afturkvæmt í ráðherraembætti út kjörtímabilið.“

Er þetta í samræmi við framkvæmd annarra stjórnarskráa og til að tryggja að forsætisráðherra geti ekki endurskipað ráðherrann strax eða veitt honum annað ráðherraembætti síðar á sama kjörtímabili.

95. grein:
Taka ætti fram lágmarksfyrningartíma ráðherraábyrgðar svo ekki sé hægt að lækka hann óhóflega samkvæmt lögum. Ákvæðið gæti hljómað svo:
„Meint embættisbrot sem heyra undir ráðherraábyrgð skulu eigi fyrnast fyrr en 5 árum eftir næstu reglulegu alþingiskosningar.“

Ástæðan fyrir því að ég legg til 5 ár er til að koma í veg fyrir að stórfelld brot, sem til dæmis valda efnahagsglundroða, geti ekki gert löggjafarvaldið svo upptekið við að bjarga efnahagnum að það hafi ekki tíma til að rannsaka meint embættisbrot. Rannsókn eða björgun undan því ástandi sem embættisbrot geta valdið gætu tekið heilt kjörtímabil og einnig er hætta á því að áhrif spilltrar ríkisstjórnar ráði því að Alþingi taki málið ekki fyrir á því kjörtímabili sem hún er við völd. Þó ráðherrar hafi ekki atkvæðarétt geta þeir samt sem áður haft nógu mikil áhrif á samflokksfólk sitt til þess að komast annars hjá saksókn.

113. grein:
1. mgr. greinarinnar er fín en hins vegar varpar 2. mgr. skugga á ágæti greinarinnar í heild. Skýringar stjórnlagaráðs kveða á um að dæmi um notagildi slíkrar undanþágu væri að innleiða minni háttar þjóðréttarsamninga. Hins vegar má réttilega koma með þau mótrök að þjóðarréttarsamningur sem myndi krefjast breytinga á stjórnarskrá væri alls ekki minniháttar. Almenningur á þar að auki að hafa tækifæri til að hafa áhrif á stjórnarskrá sem hann er skyldugur til þess að hlýta, sbr. önnur ákvæði hennar. Breytingar á stjórnarskrá varða alla sem á landinu búa, ekki bara fólkið á Alþingi.

Mæli ég með því að stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd íhugi þau atriði sem ég ber fram í þessari umsögn og leggi fram breytingar í samræmi við þau.

1Dómur Mannréttindadómstóls Evrópu, Murray v. UK, 1996

Rifting skírnarsáttmála

Sendi eftirfarandi bréf til biskupsstofu og afrit til innanríkisráðuneytisins þann 12. október sl:

Hafnarfjörður,
12. október 2011

Tilkynning varðandi skírnarsáttmála

Ég, Svavar Kjarrval Lúthersson, tilkynni þjóðkirkju Íslands eftirfarandi:

Skírnarsáttmáli sá, sem þjóðkirkjan kom á gagnvart mér árið 1983, er hér með formlega rift. Þessi svokallaða sáttmáli var ekki gerður með mínu samþykki. Sömuleiðis tel ég umsjáendur mína á þeim tíma ekki hafa haft heimild til þess að samþykkja hann fyrir mína hönd enda var ég langt undir aldri til að hafa vit fyrir því að samþykkja eða hafna trúarlegum afleiðingum hans.

Krefst ég engrar viðurkenningar af hálfu þjóðkirkju Íslands vegna þessarar riftunar.

Undirritaður,
Svavar Kjarrval Lúthersson

Biskupsstofa – rifting skírnarsáttmála

Einelti Regnbogabarna gagnvart systur minni

Systir mín gaf út í dag frásögn sína af vandræðum sínum gagnvart eineltissamtökunum Regnbogabörnum. Samtökin virðast hins vegar staðráðin í því að greiða henni ekki sanngjarnt verð fyrir upplagið sem hún þurfti að prenta út til að efna sinn hluta af samkomulaginu. Því þurfti hún að stefna samtökunum fyrir dómi í von um að fá eitthvað af því sem henni ber að fá. Hún gaf mér leyfi til að endurbirta frásögnina.

Árið 2003 gaf ég út bókina Má ég vera memm? í samráði við samtökin Regnbogabörn. Þessi samtök hafa síðan ekki staðið við sinn hlut. Ég kom með handritið ásamt blýants teikningum til Freyju Friðbjarnardóttur þáverandi stjórnarformanns Regnbogabarna og henni leist það vel á bókina að hún sagði að ég mætti láta prenta hana og hún yrði gefin öllum 6 ára börnum á landinu haustið 2004.Þetta var meira að segja auglýst í bæklingi sem samtökin gáfu út (innihaldi bókarinnar var lýst en nafnið kom þó ekki fram). Freyja sagði mér að athuga hve mörg börn hefðu fæðst þarna um árið og prenta samkvæmt því, ég athugaði það og það voru 4173 börn, ég lét því gera 5000 eintök og setti minn hlut í jólabókasöluna. Þegar bókin kom úr prentun september 2003 bað Freyja mig að geyma hana aðeins vegna plássleysis. Bókin var síðan afhent fyrstu helgina í apríl 2004, Þegar við vorum búnar að fara nokkrar bílferðir og bera bækur inn á skrifstofu Regnbogabarna þá bað Freyja um að pása yrði gerð enda frammorðið og sagði að við gætum komið með hitt seinna, ég fékk lítinn blaðsnepill uppá að samtökin hefðu tekið við 2780 stykkjum. Nokkrir dagar liðu þar til ég fékk bréf í hendurnar undirritað af Freyju um að til hafi staðið að gefa öllum börnum sem ættu að byrja í skóla haustið 2004 bókina að gjöf en að því miður væri það ekki hægt! Tekið var fram í bréfinu að þau buðust til að geyma fyrir mig lagerinn endurgjalds laust, ég verð að viðurkenna að þetta er móðgun, hún að svíkja loforð og ég að lenda í miklu fjárhagslegu tjóni og samtökin ætla að vera svo „góð“ að rukka mig ekki fyrir að geyma bækurnar „fyrir mig“ ! Til að fara hratt yfir söguna þá reyndi ég allt til að semja við Regnbogabörn, ég talaði marg oft við Freyju, ég talaði við Jónu Hrönn Bolladóttur, Ástu sem var næsti stjórnarformaður, Sigrúnu gjaldkera, Stefán Karl leikara, Jón Pál ráðgjafa og Valgeir Skagfjörð núverandi stjórnarformann. Eftir 8 ára baráttu og endalaus loforð er staðan orðin þannig að ég neyðist til að fara í mál við samtökin. Það er ekki auðvelt skref enda var ég mjög lengi að taka þessa ákvörðun. Ég er mjög ósátt og hef ákveðið að segja sögu mína.

Ég rakst síðan á Valgeir Skagfjörð núverandi stjórnarformann Regnbogabarna í Fjarðakaup föstudaginn 7. október fyrir algjöra tilviljun. Ég ákvað nú fyrst þetta væri í annað sinn á stuttum tíma sem ég rækist á hann að spyrja hvort hann þekkti mig ekki, þar sem ég man ekki eftir að hafa hitt hann áður heldur einungis talað við hann í síma. Hann kannaðist við mig en þóttist ekkert vita neitt almennilega um þetta mál nema að það hafi verið einhver lögfræðifundur í vikunni (4. október sl. vegna bókarinnar). Hvernig stjórnarformaður er sá sem mætir ekki á fund hjá lögfræðingi og lætur félagsmann (sem hann fullyrðir að sé ekki á launum) mæta fyrir sig, sjá um fjármál félagsins og spyr ekki einu sinni hvernig fundurinn fór? Hvernig stjórnarformaður er það sem veit af máli sem hefur verið óafgreitt árum saman og reynir ekki að leysa það? Allt málið lítur þannig út að ef hann vildi leysa það, þá væri hann búinn að því, hann væri að minnsta kosti búinn að afla sér almennilega allra upplýsinga um málið. Ef það er satt sem Valgeir segir að báðir fyrrum stjórnarformenn hafi verið reknir vegna fjárdrátts og að þær hafi verið algjörlega vanhæfar til að taka ákvarðanir, ætti ég ekki að fá að njóta vafans, í stað þess að hann gefi núna í skyn að ég sé að ljúga! Valgeir vildi meina það að það geti ekki verið að ég sé búin að reyna að semja við Regnbogabörn öll þessi ár og að enginn hafi haft samband, þetta sagði hann á þeim tíma sem hann tók við starfinu, en hefur samt sem áður aldrei haft samband sjálfur! Miðað við þær ákvarðanir sem Valgeir hefur tekið varðandi þetta mál, finnst mér ansi margt benda til að hann sé líka vanhæfur!

Ég gat ekki hugsað mér að mæta með lögfræðingi mínum á þennan fund núna í október vegna þess að ég er komin með nóg af því hvernig komið er fram við mig. Það er reynt að koma inn hjá mér samviskubiti ( að ég sé að fara illa með samtökin) og dónaskapurinn sem ég hef mætt er óheyrilegur. Mig grunaði líka að þessi fundur sem átti að vera svar við kröfubréfi lögfræðings míns yrði ekki samningsfundur við mig enda hafa Regnbogabörn engan áhuga á að greiða umsamið verð eða semja við mig um greiðslu. Mér hefur tvisvar verið boðnar 500.000kr og síðan er gefið í skyn að ég sú sem er ósamvinnufús að taka því ekki! Ég hef marg oft bent þeim á að prentun bókarinnar ein og sér kostaði 1.800.000 og ég þurfti að taka heimild fyrir henni sem ég var mjög lengi að borga niður, Valgeir sagði þá…. hver sagði þér að prenta svona mikið? „ég svaraði: Freyja sagði mér að gera það, ég hefði annars bara tekið 1.000 eintök og sett í jólabókasöluna.. Það var síðan rétt hjá mér, Regnbogabörn komu ekki með neitt tilboð eftir síðasta fund heldur sögðu mig ekki hafa nægileg rök fyrir því að fjöldi prentaðra eintaka hafi verið ákveðinn út frá samningi sem gerður var við Freyju. Eintakafjöldinn (öll 6 ára börn) er nú bæði tekinn fram í bæklingi útgefnum af þeim sjálfum og í bréfinu sem Freyja sendi mér eftir að hún tók við bókunum! Hvað annað þarf maðurinn að vita, samningur var gerður… sama hversu illa var staðið að honum. Ég viðurkenni að ég var svo vitlaus að trúa því að eineltissamtök stæðu við orð sín, ég hef samninginn ekki á pappírum en ég er með nægar sannanir samt sem áður um að þessi samningur var gerður og þökk sé internetinu, fann ég í síðustu viku akkurat það sem sannar það að samningurinn var gerður áður en ég prentaði bækurnar!

Ég sagði Valgeiri að ég gæti sannað að samningur hafi verið gerður meira en tveimur mánuðum áður en bókin fór í prentun og hann spurði ekki einu sinni hvernig ég gæti sannað það, honum gæti ekki verið meira sama! Ég spurði Valgeir veistu hvernig Sigrún (gjaldkerinn, ólaunaði félagsmaðurinn) talar við mig? Hann yppti öxlum og horfði útundan sér, þetta sýndi mér ennþá betur að honum er alveg sama enda var hann sjálfur nýbúinn að minna mig á að ég væri að fara í mál við góðgerðarsamtök sem væru að hjálpa mikið af fólki. Svona athugasemd er dæmigerð til að koma inn samviskubiti!  Ég sagði honum að fyrir einhverjum árum hefði ég minnst á það við Sigrúnu að ég þyrfti bara að fá lögfræðing í málið og hún hafi sagt að ef ég gerði það, þá væri það mér að kenna ef samtökin færu á hausinn. Valgeir yppti bara aftur öxlum og segist ekki hafa verið að vinna hjá þessum samtökum þegar þessi samningur var gerður, hvað á hann að gera? Er hann ekki með völd til þess að leysa þetta vandamál? Hann hefur greinilega engan áhuga á að leysa þetta mál og er búinn að ákveða að hann ætlar ekki að borga, hann er ekki einu sinni að sækjast eftir að fá þær sannanir sem ég hef!

Ég furða mig á því að hópur fullorðins fólks sem vinnur í eineltissamtökum geti hagað sér svona, geti staðið öll svona saman á móti einni manneskju! Þeim er sama svo lengi sem þau „sleppa“… Öðru eins einelti hef ég ekki kynnst, slæmt var það þegar ég var í skóla en þetta toppar það! Það verður þá bara að vera mér að kenna ef samtökin fara á hausinn.

Fyrir einhverjum árum þegar mér var boðinn þessi 500.000 þá spurði ég hvernig það yrði gefið upp, spurði hvort það væri hægt að gefa þetta upp á einhvern annan hátt, eins og sem styrk eða eitthvað í þá áttina en þó á löglegan hátt, enda ýmsar leiðir í boði sem eru með minni skattaprósentu án þess að ég viti nokkuð meira hvernig það virkar, kannski þyrfti maður samt að borga tekjuskatt, ég veit það ekki? Ég setti þetta fram sem spurningu, aðallega til að koma á framfæri hversu óréttlát þetta væri. Ég var nýbúin að fá samþykktar örorkubætur, viðurkenni alveg að ég var líka hrædd um að ef það sem ég fengi yrði gefið upp sem tekjuskattur, þetta árið að þá myndi ég missa bæturnar eða þyrfti að borga mjög mikið til baka árið eftir, fyrir upphæð sem átti að hafa verið greidd árið áður en ég fékk samþykkta örorkuna, svo ég væri heilt ár hálf launalaus. Fyrir það fyrsta þá var ég ekki að fara að taka þessum 500.000, ég spurði til að sýna henni Sigrúnu, hversu mikið þarf ég að borga fyrir að hafa gefið út þessa bók? Á ég að borga 1.500.000 með bókinni, borga vexti og dráttarvexti af heimildinni, borga um 40% skatt og missa launin mín að mestu í heilt ár á eftir? Í hvert skipti sem ég heyri í henni eða Valgeiri minnast þau á svokölluð „skattsvik“ mín, held ég í þeirri von um að hræða mig frá lögmáli og fjölmiðlum, hvers vegna ættu þau annars að vera að minnast á þetta?

Ég hringdi í Freyju þriðjudaginn 4. október síðastliðinn til að spyrja hana hvort hún gæti ekki staðið með mér og vottað það að þessi samningur hafi verið gerður eins og ég hef sagt öll þessi ár. Hún segir að Regnbogabörn hafi haft samband á undan og hún sé búin að senda þeim yfirlýsingu með tölvupósti. Mér fannst þetta hljóma nokkuð furðulega, fer það eftir því hver hefur samband á undan en ekki eftir því sem er satt og gerðist? Ég segi að allt bendi til að þetta fari fyrir dóm og ég voni að hún ætli að segja satt og rétt frá. Hún segir jú að hún muni gera það en segist ómögulega muna neitt frá þessum tíma…. Ég segi þú hlýtur að muna hvort ég hafi komið með bókina til þín á pappírsörkum eða tilbúna? Þá segir hún „já ég man þetta þannig að þú komst með hana tilbúna og varst í vandræðum með upplagið“. Ég ætlaði ekki að trúa þessu!!!!Og í þokkabót þá skellti hún á mig!…. Bíddu við, hún hefur engra hagsmuna að gæta við  Regnbogabörn, hvers vegna ekki að segja satt, afhverju gerir hún mér þetta?  (spurning hvort hún hafi ekki verið kærð fyrir umtöluð fjársvik) Ég bara skil engan veginn hvers vegna öllum er sama hvað verður um mig?

Ég sendi Stefán Karli póst á facebook sama kvöld og ég talaði við Freyju. Ég spyr hann, hvort sé inní málum Regnbogabarna í dag.  Ég vildi vita hvort hann vissi af umræddum fundi samtakanna og hvort hann hefði einhvern atkvæðisrétt? Hann hefur ekki ennþá svarað enda er hann hættur að svara póstum frá mér fyrir löngu löngu síðan, hann má þó eiga það að af öllum sem hafa unnið fyrir Regnbogabörn, þá reyndi hann þó mest á sínum tíma að fá stjórnina til að klára þetta mál en honum finnst greinilega orðið auðveldara að horfa bara í hina áttina… Hann stofnaði þessi samtök, hann er andlit samtakanna, gæti hann ekki verið búinn að leysa þetta mál? Sé raunin sú að hann hafi ekki geta gert neitt, þá er það samt lágmarks kurteisi að svara fyrirspurnum mínum.

Ekki til peningar….. það þarf ekki að leita mikið á netinu til að sjá að samtökin hafa fengið tugir milljóna í gegnum árin, ég var bara aldrei á listanum, mér var endalaust lofað að ég fengi greitt! Endalaus loforð sem fengu mig til að bíða og bíða!

Um síðustu helgi ákvað ég svo að hafa samband við Jón Pál, ég sendi honum póst í gegnum facebook. Ég tók fram að mig vantaði ekki sönnunargögn, heldur vildi ég vita hvort að  það væri einhver innan samtakanna sem stæði með mér og myndi tala mínu máli, segja hingað og ekki lengra, það hefur verið komið illa fram við hana og hún á það ekki skilið, nú bara göngum við í þetta mál og klárum þetta. Hann hefur ekki heldur svarað, það virðist vera einhver smitandi hálsrígur innan samtakanna, það horfa allir í hina áttina á meðan ein manneskja þjáist, mér dettur í hug ætli þau geri sér ekki grein fyrir að þetta mál er virkilega að fara með mig? Þar sem hann hunsaði póstinn frá mér ákvað ég að benda honum á að breyta hjá sér , þar sem hann skrifar á facebook að „trú hans“ Philosophy Religious Views væri „Á hið góða í manninum„, þá ætti hann kannski að fjarlægja það af facebookinu sínu og skrifa „survival of the fittest“! Það virðist vera mottóið… ef þú ert ekki sterkur þá máttu bara verða undir.

Ég ákvað að sleppa því að reyna að ná tali af Ástu, vil ekki valda sjálfri mér meiri vonbrigðum! Hún hefur þá bara samband við mig af fyrra bragði ef hún er með hjartað á réttum stað.

En ég er langt frá því að vera aumingi, ég var það kannski áður, en eftir að hafa verið misboðið árum saman þá hef ég aldrei verið sterkari! Ég ætla því að berjast af fullum krafti. Ég ætla ekki að leyfa þeim að komast upp með þetta, það sem þetta fólk er búið að leggja á mig og koma illa fram við mig, troða inn samviskubiti hjá mér, verið með dónaskap og sakað mig um lygar! Þetta er óafsakanleg hegðun, ég hef alltaf viljað forðast leiðindi, viljað reyna að leysa þetta á góðum nótum, reynt að vera kurteis. Ég hef ekki viljað setja samtökin í þessa stöðu sem þau eru komin í núna, ekki viljað skíta samtökin út því mér er annt um málefnið. En það er ekki hægt að láta vaða endalaust yfir sig, málið er komið á þetta stig vegna þess að þau komu sér í þetta sjálf, þau hafa haft 8 ár til að ganga frá þessu og ég er hætt að vorkenna þeim! Ég sagði Valgeiri að ég væri ákveðin að fara með þetta lengra jafnvel þó ég gæti tapað málinu. Auðvitað vona ég að ég vinni en þetta snýst orðið ekki lengur um að ganga bara frá þessum samningi, samtökin eru búin að komast upp með að leggja mig í einelti í 8 ár! og það hættir hér! Ég á rétt á að fá greitt og ég á inni afsökunarbeiðni!

Ég vil þakka þeim sem hafa sýnt mér stuðning, vil einnig þakka þeim sem gáfu sér tíma í að lesa þetta og gef góðfúslega þeim sem vilja leyfi til að dreifa umfjölluninni.

Kveðja Harpa Lúthersdóttir