Category: Almennt

Óflokkuð færsla.

102. gr. umferðarlaga brýtur gegn Mannréttindasáttmála Evrópu

Umfjöllun Pressunar um mál Hildar Líf veitti athygli minni að dómi héraðsdóms í máli hennar en þar er vísað til 102. gr. umferðarlaga. Í greininni var sagt að fjarvera hennar var ígildi játningar og vildi ég athuga hvort tilvísuð lög nefndu þetta beint eða hvort þetta væri svokallaður útivistardómur (dæmt þrátt fyrir fjarveru þess sem er borinn sökum). Því miður hef ég ekki texta dómsins sjálfs nema það sem kemur fram á Pressunni en ég rakst samt á áhugaverð ákvæði í 102. gr. umferðarlaga:

1. mgr. Nú hefur stjórnandi vélknúins ökutækis brotið gegn ákvæðum 1. mgr. 45. gr. eða 45. gr. a eða neitað að veita atbeina sinn við rannsókn máls skv. 3. mgr. 47. gr. og skal hann þá sviptur ökurétti. Ef sérstakar málsbætur eru og ökumaður hefur ekki áður gerst sekur um sams konar brot eða annað verulegt brot gegn skyldum sínum sem ökumaður má sleppa sviptingu ökuréttar vegna brota á ákvæðum 1. mgr. 45. gr., sbr. 2. mgr. þeirrar greinar, eða 45. gr. a.
2. mgr. Neiti stjórnandi vélknúins ökutækis að veita atbeina sinn við rannsókn máls skv. 3. mgr. 47. gr. skal svipting ökuréttar eigi vara skemur en eitt ár.

Skoðum nú hver þessi 3. mgr. 47. gr. er:

Lögregla annast töku öndunar-, svita- og munnvatnssýnis. Læknir, hjúkrunarfræðingur eða lífeindafræðingur annast töku blóðsýnis og eftir atvikum munnvatns-, svita- og þvagsýnis. Ökumanni er skylt að hlíta þeirri meðferð sem talin er nauðsynleg við rannsókn skv. 2. mgr.

Í framhaldi af þessu þurfum við að rekja leið okkar í 2. mgr:

Lögreglan getur fært ökumann til rannsóknar á öndunar-, svita- og munnvatnssýni eða til blóð- og þvagrannsóknar ef ástæða er til að ætla að hann hafi brotið gegn ákvæðum 2. eða 4. mgr. 44. gr., 45. gr. eða 45. gr. a eða hann neitar lögreglunni um að gangast undir öndunarpróf eða láta í té svita- eða munnvatnssýni eða er ófær um það. Liggi fyrir grunur um önnur brot en akstur undir áhrifum áfengis getur lögreglan auk þess fært ökumann til læknisskoðunar. Sama á við þegar grunur er um akstur undir áhrifum áfengis og sérstakar ástæður mæla með því.

Skv. 1. mgr. (tölulið d) sömu greinar getur lögreglan stöðvað mig vegna umferðareftirlits og krafist þess að ég gangist undir öndundarpróf og láta í té svita- og munnvatnssýni. En ef ég neita þeirri beiðni (segjum að ég sé alveg edrú) get ég verið sviptur ökurétti í heilt ár og verið ákærður fyrir að vera ósamvinnuþýður.

Hins vegar eru önnur lög sem mæla gegn þessari meðferð en það er Mannréttindasáttmáli Evrópu (MSE). En eins og margir vita fer íslenska ríkið bara eftir alþjóðlegum mannréttindasáttmálum eftir hentisemi. Lagasetning hér á landi er sérlega óvönduð og þó handbók stjórnarráðsins um samningu frumvarpa geti t.d. á um athugun á samræmi þeirra við stjórnarskrá er það bara tikkbox sem alltaf er hakað í.

En þvi miður vandast málin þar sem MSE nefnir svokallaðan þagnarrétt (e. „right to silence“) ekki beinum orðum, heldur er hann afleiðing dóms Mannréttindadómstóls Evrópu þar sem hann túlkar 6. grein sáttmálans. Mat hans á því er:

„…the right to remain silent under police questioning and the privilege against self-incrimination are generally recognised international standards which lie at the heart of the notion of a fair procedure under Article 6.“

Þetta voru dómsorð hans í málinu Murray v. UK frá 1996. En nú er líklegt að einhver segi „en lögin voru sett 1987 og dómurinn var kveðinn eftir það“. Það er skiljanleg pæling en þá myndi ég spyrja spurningarinnar „af hverju er þetta enn þá í lögunum?“. Fyrir utan það var þessu bætt við umferðarlögin árið 2006, um 10 árum eftir dóm mannréttindadómstólsins.

En í hverju felst þessi þagnarréttur? Hann felst bæði í því að vera ekki neyddur til að bera vitni gegn sjálfum sér ásamt því að vera ekki neyddur til að útvega sönnunargögn gegn sjálfum sér. Því á lögreglan ekki að geta neytt fólk til að gangast undir slíka sýnatöku nema nægar grunsemdir séu sem réttlæti sýnatökuna. Séu engin merki um að viðkomandi sé brotlegur um lög á lögreglan ekki að hafa rétt á að beita íþyngjandi aðgerðum gegn þeim einstaklingi.

Það kæmi mér ekki á óvart ef það væru margir staðir í íslenskum lögum þar sem mannréttindasáttmálar eru brotnir eftir hentugleika.

Ég er með Asperger

Þessi grein gleymdist í greinakerfinu í um heilt ár. Fiktaði því í henni og birti núna.

Undanfarin ár hef ég verið fylgjandi þeirri speki að fyrsta skrefið í átt að lausn sé að viðurkenna fyrir sjálfum sér að maður eigi við vandamál að stríða. Þótt þetta sé eingöngu lítið skref miðað við allt ferlið í heild er þetta eitt erfiðasta skrefið sem þarf að taka. Eitt öflugasta tólið í baráttunni er að geta gagnrýnt sínar eigin gjörðir en láta þær ekki vera afskiptalausar. Kveikjan að þessari grein á rætur að rekja til vandamáls sem hrjáði mig og hrjáir mig enn. Það var ekki fyrr en fyrir um 15 mánuðum síðan að ég gerði mér grein fyrir alvarleika þessa vandamáls sem um ræðir. Sumir lifa með ákveðin vandamál í farteskinu til dauðadags án þess að viðurkenna tilvist þeirra fyrir sjálfum sér.

Mitt vandamál
Það sem hrjáir mig er að ég er með Asperger heilkennið. Í stuttu máli eru þeir sem eru með Asperger á einhverfurófi, þ.e. eru með ákveðin einkenni einhverfu en ekki eins alvarlegt. Þó ég hafði ekki hlotið formlega greiningu var nokkuð öruggt að ég væri með það. Til að forðast staðfestingarvilluna ráðfærði ég mig við aðra sem fóru síðan yfir einkennin og báru saman við líf mitt.

Leit að öðru áliti
Annað skrefið í lausn á vandamálinu er að geta viðurkennt vandamálið fyrir öðrum en sjálfum sér. Ég tel að fæstir hafa nægan viljastyrk til að fara í gegnum lausnarferlið án stuðnings annarra. Oftast nær tekur það gagnrýni frá öðrum áður en maður sér að eitthvað er að manni, því ef vandamálið er látið óáreitt er lítil ástæða til þess að halda að eitthvað er að. Ef enginn lætur mann vita þarf oftast neikvæð kaflaskipti í manns eigin lífi til að sjá það.

Mikilvægt er að leita til annarra þótt það sé ekki nema til þess að staðfesta að vandamálið sé örugglega til staðar en ekki of hörð sjálfsgagnrýni. Val á manneskjunni sem við leitum til skiptir samt miklu máli því við viljum ekki leita til einhvers sem er of harður í garð annarra og gerir of mikið úr vandamálinu eða einhvers sem gerir of lítið úr því – ef það er til staðar. Oftast nær er best að leita til einhvers sem mun veita heiðarlegt álit.

Leiðin að greiningunni
Það mætti segja að fyrstu einkenni Aspergersins hafi komið í ljós þegar ég var ungur krakki en í þeim fólst að ég talaði rosalega lítið og hreyfði mig klunnalega. Foreldrar mínir ákváðu að senda mig á stofnun, sem þá hét Greiningarstöð ríkisins, en þar var ég formlega greindur með lélegan talþroska og skort á fínhreyfingum, ein helstu einkenni Asperger. Þetta var samt á þeim tíma þegar greiningar á Asperger voru ekki algengar á Íslandi. Eftir reglulegar heimsóknir í eitt og hálft ár þar sem unnið var á fínhreyfingunum og talþroskanum var meðferðinni lokið án eftirmála.

Fyrir um tveim árum fór ég að spá hvort ég væri með Asperger eða ekki en þær pælingar náðu ekki langt. Þegar ég sá listann fannst ég mér uppfylla svo fá atriði á listanum að ég hugsaði ekkert frekar um þetta. Síðan var það ekki fyrr en í júní síðastliðnum að Harpa systir mín minntist á Asperger að ég tók málið aftur upp og viðurkenndi loksins fyrir sjálfum mér að ég væri með það. Næstu mánuðina framkvæmdi ég síðan sjálfsgreiningu til að gera mér nánar grein fyrir því vandamáli sem hefur hrjáð mig frá fæðingu en verið meira og minna óuppgötvað þar til í fyrra.

Líf eftir greiningu
Við það eitt að sjálfsviðurkenningin liggur fyrir breytist lífsviðurhorf manns mikið en er langt frá því lokið. Eitt það fyrsta sem gerist er að ég hef hugsað mikið út í það sem gerist í mínu lífi og spái mikið í hversu mikil áhrif Asperger heilkennið hefur haft á það sem gerist dags daglega. Einnig kemur reglulega fyrir að ég rifja upp atburði í fortíðinni og geri mér meiri grein fyrir því hvernig heilkennið hefur haft áhrif á það sem gerðist í fortíðinni. Til upplýsingar ætla ég að rifja upp frekari einkenni Asperger og koma með dæmi ef ég get.

Félagslegt líf
Eitt af því sem einkennir Asperger frá hreinni einhverfu er að fólk með Asperger þarf ekki endilega að forðast félagsleg samskipti, heldur þvert á móti sækist stundum eftir þeim en samt með mismiklum árangri. Jafnvel þótt það sé óhrætt við að nálgast annað fólk er ekki víst að það sé óhrætt við að taka til máls því sumir þaga venjulega þegar þeir eru nálægt fólki en geta haldið uppi löngum samræðum við aðra. Allt þetta á við mig.

Í grunnskóla var það nokkuð augljóst að ég einangraði sjálfan mig frá félagslegum samskiptum. Gegnum skólaárin gerði ég ýmsa hluti sem höfðu þann eina tilgang að fá einhverja athygli frá hinum í árgangnum og sé ég eftir þeim flestum. Aðallega er um að ræða hluti sem ég hefði betur látið ósagða ef ég hefði ekki haft þá þrá að viðhalda samskiptum við skólafélaga mína. Þessir sömu hlutir ollu því að það var gert grín að mér, beint eða óbeint. Eitt af því sem ég sagði snerist um smokka og það var eitthvað fáránlegt. Ég lét sem ég trúði þessu fáránlega bara til að fá athygli. Í kjölfarið komu sömu einstaklingarnir aftur og aftur, til að spyrja mig út í fáránlega hlutinn, en í fylgd annarra krakka í hvert skipti. Ég vissi alveg að þeir höfðu verið í vinahópnum og sagt að ég trúði fáránlega hlutnum og hinir ekki trúað þeim. Þeir hafi síðan komið með þá til mín sem trúðu ekki til mín og spurt mig um fáránlega hlutinn. Það væri annars ágætt ef einhver frá þeim tíma lumar á því hvað þetta var því ég man þetta ekki nógu vel.

Mér líður annars illa á meðan ég er í hópi af ókunnugu fólki. Það fer síðan eftir gæðum umræðanna og fjölda manns hversu lengi ég endist áður en ég fæ höfuðverk af því að vera meðal þeirra. Einnig veldur kliður höfuðverk ef hann er of hávær. Hins vegar er minna mál að eiga í samskiptum við eina manneskju í einu eða tvær á sama tíma. Orsakasamhengið uppgötvaði ég ekki fyrr en ég rakst á ummæli annarra sem þjást af Asperger. Hún er sú að það tekur einhvern með Asperger meiri andlega orku að meðhöndla samskiptin sem eiga sér stað en venjulega manneskja. Þetta veldur því að einhver með Asperger verður fyrr andlega uppgefinn en venjuleg persóna og of mikil samskipti geta yfirkeyrt viðkomandi (og valdið því höfuðverk). Þetta getur einnig valdið því að einhver með Asperger mun ekki skilja strax hvað á sér stað í umræðunni og gæti misst af tækifærinu til að tjá sig um það.

Alvarlegast þykir mér skortur á tilfinningalegum böndum við þá sem ég ætti eðlilega að þekkja vel. Þar til stuttu eftir uppgötvunina átti ég enga vini, bara góða kunningja. Fólk sem ég hafði viðhaldið reglulegum samskiptið við í meira en 10 ár voru enn bara góðir kunningjar; Enginn var vinur minn. Ekki var það nóg að einangra mig frá fólki sem ég þekkti ekki, heldur einangraði ég mig líka frá fólki sem ég þekkti vel. Ég býst ekki við skyndilausnum á þessu sviði en ég vonast til að bæta upp fyrir þetta á næstu árum.

Tilfinningar
Eitt af því sem hefur verið ýjað að mér er að ég hafi ekki tilfinningar. Þetta er auðvitað rétt að einhverju leiti. Stundum á ég það til að vantúlka tilfinningar fólks og stundum finnst mér ég nema tilfinningar einum of vel. Það sama gildir með að upplifa þær: Oftast geri ég það afar illa og í öðrum of vel. Því miður eru þetta sjaldnast tilfinningarnar sem orsaka ánægju eða hamingjusemi. Sem dæmi get ég ekki nefnt eitt einasta atvik í mínu lífi þar sem ég hef upplifað hreina hamingju. Eina sem ég þekki er óhamingja eða ekki óhamingja.

Þröng áhugamál
Þröngt áhugasvið er eitthvað sem ég hef svo sannarlega upplifað. Felst áhuginn aðallega í því að viðkomandi hefur afar mikinn áhuga á mjög þröngu sviði án þess að hafa skilning á fræðisviðinu sjálfu sem heild. Eitt algengt dæmi er að safna upplýsingum um nöfn á höfuðborgum án þess að hafa aðra þekkingu á landafræði. Þetta er samt ekki einkennandi fyrir Asperger því þetta er eitthvað sem mörg börn fara í gegnum án þess að þau hafi heilkennið. Eitt af því sem ég fór í gegnum var að leggja á minnið forseta Bandaríkjanna án þess að hafa mikinn áhuga á því hvað þeir gerðu eða hvenær þeir voru við völd.

Endurteknar hreyfingar
Þeir sem þjást af Asperger lenda oft í því að framkvæma ósjálfráðar endurteknar hreyfingar. Oftast tekur viðkomandi ekki eftir því að hann sé að framkvæma þessar hreyfingar fyrr en einhver bendir á þær. Í mínu tilfelli eru þetta aðallega fóta- og handahreyfingar og fæ ég reglulegar ábendingar um þær. Stundum tek ég eftir þeim sjálfur eftir smá stund en nenni ekki að leggja það á mig að stöðva þær.

Viðbrögð annarra
Áður en ég skrifaði þessa grein bar ég ástand mitt undir aðra og komst að því að sumir móttaka fréttirnir á mismunandi hátt sem í kjölfarið hefur áhrif á samskipti mín við það fólk. Aðallega tók ég eftir að flestum virtist ekki vera sama um að ég sé með Asperger en virtust hins vegar ekki hafa neinn áhuga á að fræðast nánar um það, hvorki almennt séð né hvernig það hefur áhrif á mig. Í mínu tilfelli virðist það vera ríkjandi að fólk hefur ekki mikinn áhuga á augljósu ástandi eins og Asperger og afskrifa það sem eitthvað annað. Persónulega tel ég betra að láta fólk vita svo það geti haft þetta hjá sér ef eitthvað slæmt gerist milli mín og þeirra í von um að fólk muni skilja af hverju það gerðist. En þó er betra ef fólkið veit af eða kannast við einkenni Asperger svo það hafi betri skilning á þeim aðstæðum sem hrjá mann og gæti slíkur skilningur jafnvel komið í veg fyrir óþægilega hluti síðar meir.

Mannfólk getur verið afar ótillitssamt og er það eitthvað sem fólk með Asperger tekur gjarnan eftir. Til dæmis tók ég því illa þegar fólk hélt áfram að vanvirða óskir mínar þrátt fyrir að hafa nefnt að það væri ekki gott fyrir mig í ljósi Asperger heilkennisins. Ég er ekki að biðja um sérmeðferð vegna heilkennisins en það myndi varla saka ef fólk myndi virða það að ég hef Asperger og get því ekki gert allt það sem venjulegt fólk getur léttilega gert. Það sem fólk var að mæla með að ég gerði, og jafnvel hvatti mig sterklega til að gera, voru hlutir sem yrðu sérstaklega óþægilegir fyrir mig.

* Sumar upplýsingar eru byggðar á Wikipedia greininni um Asperger og er eitthvað af textanum endurskrifaður úr þeirri grein.

Tölfræði íslenskra léna

Undanfarnar vikur hef ég unnið í því verkefni að safna í lista yfir .is lén. Þar sem ISNIC, af skiljanlegum ástæðum, vill ekki gefa út lista yfir .is lén neyddist ég til þess að standa sjálfur að söfnun hans. Hingað til hef ég eingöngu náð 70% af skráðum lénum en hins vegar er hægt að nota það úrtak til að áætla til um seinustu 30 prósentin.

Áhugaverðar niðurstöður eru þó komnar fram.

Á nafnaþjónamarkaðnum er 1984 ehf. með yfirburðarstöðu (a.m.k. 3405 lén) og má þar líklega þakka FreeDNS þjónustunni þeirra. Síðan kom á óvart hversu margir nýta nafnaþjónaþjónustu ISNIC en þeir bjóða upp á biðsvæði (a.m.k. 1790 lén) og áframsendingarþjónustu (a.m.k. 941 lén)

Lénaeigendur virðast velja ódýrari póstþjónusturnar en í fyrsta sæti er Google (a.m.k. 2202 lén), líklega vegna Google Apps þjónustunnar. Síminn hf. virðist vera með sér póstþjóna fyrir þjónustulínur svo erfiðara er að áætla samanlagðan fjölda léna sem þeir hýsa póst fyrir. Hann er líklegur í annað sæti en vinna þarf frekar úr tölunum áður en það er vitað fyrir víst.

Athygli er vakin á því að þrátt fyrir því að nafnaþjónar og póstþjónar séu vanalega boðnir í pökkum, þá eru þeir ekki allir notaðir. Þar sem ISNIC leyfir eingöngu 4 opinberlega skráða nafnaþjóna er skiljanlegt að fólk noti þá ekki alla, sérstaklega ef fólk vill dreifa hýsingu þeirra milli hýsingaraðila. Engin slík föst takmörk eru á fjölda póstþjóna (sem fólk hefur áhyggjur af) en samt er stundum stór munur á fjölda léna sem skráð eru á póstþjóna hvers hýsingaraðila. Aðalpóstþjónninn fyrir Google Apps er með a.m.k. 2202 lén á meðan sá næsti er með a.m.k. 2060 lén.

Frumvarp stjórnlagaráðs fékk rússneska kosningu. Er það gott?

Alltaf þegar ég sé (næstum) einróma kosningar um stór deilumál renna á mig tvær grímur. Mörg deilumál áttu sér stað innan stjórnlagaráðs um útfærslur ýmissa atriða í frumvarpsdrögunum. Þegar deilumál eru afgreidd með einróma atkvæðagreiðslu sprettur alltaf upp orðið ‚hrossakaup‘, þ.e. að fólk hafi keypt eða selt atkvæði sín. Auðvitað eru ekki alltaf peningar í spilinu en ég tel þetta samt sem áður vera ávísun á spillingu.

Nú hef ég rætt málin við nokkra aðila og hef dregið nokkrar mögulegar línur fyrir því hvernig slíkt getur gerst. Hér er aðallega verið að ræða félagslegan þrýsting eða vanhugsaða afstöðu. Málið er auðvitað, þegar um er að ræða kjörna fulltrúa, að þeir kjósi í samræmi við sannfæringu sína en láti ekki undan þrýstingi annarra um að kjósa öðruvísi. Þeir hafa enga siðferðislega heimild til þess að haga atkvæði sínu í annan veg en þeir hefðu gert hvort sem er. Á þetta við sérstaklega við þegar valið er samkvæmt persónukjöri.

Auðvitað er alltaf pláss fyrir málamiðlanir. Fólk með öfgakenndar skoðanir getur auðvitað látið eftir sínum ítrustu kröfum þegar komið er til móts við þeirra málstað að einhverju mælanlegu leiti. Þá er ég ekki að mæla með því að fólk fari að hafna fínustu útfærslum þegar frábrigðin frá skoðunum manns eru smávægileg miðað við hverju var áorkað frá fyrri stöðu. Það þýðir samt ekki að fólk ætti að samþykkja hvað sem er ef það bætir stöðu þeirra að einhverju leiti. Breytingarnar þurfa að vera þess virði að framkvæma þær.

Fyrir stjórnlagaráð (og fyrir kosningu til stjórnlagaþings) var umræðan á þá leið að fulltrúar þess þurfi að vera sem mest sammála sinni eigin afurð til að Alþingi fái ekki færi á að hafna frumvarpinu eða ákveðnum greinum af þeirri ástæðu að fulltrúarnir væru ekki sammála um eitthvað. Þá var litið svo á að samstaða fulltrúanna ætti að vera sem mest í von um að frumvarpinu yrði ekki stungið undir stól.

Þetta getur orsakað það sem kallað er ‚Abilene þversögnin‘ (e. Abilene paradox). Það er að segja að stjórnlagaráðsfulltrúar komi með uppástungur sem enginn vill í raun og veru. Hins vegar eru allir aðrar hræddir við að gagnrýna hugmyndina vegna þess að þeir halda að allir aðrir séu fylgjandi henni. Í lokin er afurðin frumvarp sem enginn vildi í raun og veru en allir fulltrúarnir eru svo stoltir af sínu verki eða vilja ekki grafa undan samstöðunni og samþykkja afurðina. Þeir réttlæta fyrir sjálfum sér og öðrum af hverju þetta var það besta staðan í málinu og enginn fær það sem hann vill. Afurðin verður því frumvarp sem enginn vildi í raun og veru.

Vanhugsun stjórnlagaráðsfulltrúa olli því að fáir kusu í samræmi við þeirra eigin skoðun. Þeir voru greinilega hræddir um að ef þeir myndu greiða atkvæði gegn einhverri ákveðinni grein og mögulega fella hana myndu aðrir fulltrúar kjósa gegn öðrum greinum í hefndarskyni. Ef þetta er hugsað til enda er fáránlegt að halda slíku fram. Sé einhver stjórnlagaráðsfulltrúi staðinn að því að framkvæma slíkan hefndargjörning væri það honum að falli í opinberu lífi því slík hegðun er almennt viðurkennd sem barnaleg.

Þegar kosið var um hverja einstaka grein frumvarpsins átti hver og einn stjórnlagaráðsfulltrúi að hugsa með sér: „Er þetta grein sem ég persónulega myndi vilja sjá í stjórnarskrá Íslands?“ og kjósa samkvæmt því svari. Fulltrúarnir eiga ekki að hugsa um hvað aðrir kjósa eða hefðu kosið því við kusum fulltrúa í samræmi við þeirra skoðanir en ekki hvað öllum hinum finnst. Ef hann væri spurður um það síðar af hverju hann kaus á þennan hátt á hann að geta komið með góðan rökstuðning fyrir því. Hver myndi vilja heyra einhvern svara þessu að hann kaus á ákveðinn hátt vegna félagslegs þrýstings?

Fólk á að kjósa samkvæmt sinni sannfæringu en ekki annarra. Þetta þýðir ekki að fólk geti ekki vegið og metið stjórnarskránna í heild eftir að búið er að kjósa um hverja grein fyrir sig og hefur örugglega nægan þroska til að ákveða hvort það vilji standa með henni eða ekki þó það séu nokkur smávægileg atriði sem það er ósammála.

Rússnesk kosning eins og átti sér stað í stjórnlagaráði er alls ekki góð. Í raun og veru gerir hún kosninguna marklausa því hún er bara enn eitt merkið um að stjórnlagaráð stundaði atkvæðahrossakaup og er ekki gott fordæmi fyrir þjóðfélag sem á að hafa lært af fjármálahruninu 2008. Ég er nokkuð viss um að atkvæðahrossakaup hafi átt sér stað á Alþingi vegna ýmissa laga og lög sem hafi sýnst smávægileg fengið samþykki því þingmennirnir voru að kaupa samþykki á öðrum lögum sem viðkomandi þingmaður eða flokkur vildi fá í gegn.

Til að samfélagið geti þróast og (vonandi) þróuð umræða átt sér stað þarf fólk að skiptast á skoðunum og láta vita ef það er óánægt með eitthvað í stað þess að þegja. Fólk á fleiri skoðanabræður en það heldur en þeir geta varla komið fram ef enginn þeirra þorir að segja neitt.

Fyrstu frumvarpsdrög stjórnlagaráðs

Stjórnlagaráð hefur nú opinberað fyrstu drög sín að frumvarpi að nýrri stjórnarskrá og verð ég að segja að ég er í heildina afar vonsvikinn. Fyrst vil ég taka það fram að sumar tillögurnar sem koma fram eru afar góðar eins og t.d. greinin um upplýsingafrelsi. Sumar tillögur eru góðar en mættu ganga lengra og sumar aðrar gera hlutina verri en áður.

Þessi umfjöllun mín gildir um frumvarpsdrögin eins og þau voru þegar greinin var rituð og þau geta auðvitað tekið breytingum eftir því sem líður á þegar stjórnlagaráð vinnur frekar með þær. Ég hef ritað athugasemdir við hverja grein sem ég sá ástæðu til að setja athugasemd við svo stjórnlagaráð mun (vonandi) íhuga þær og að mínu leiti vona ég að það bæti drögin til hins betra.

Það er ekki ætlun mín að skrifa um hverja einustu grein þótt það gæti litið út fyrir það í upphafi. Best er að lesa greinina og hafa frumvarpsdrögin við hendina til að vita hvað ég á við í hvert sinn.

Aðfaraorðin

„Stjórnvöld skulu vinna að velferð íbúa landsins, efla menningu þeirra og virða margbreytileika mannlífs, lands og lífríkis.“

Skv. athugasemdum sem hafa borist um  4. gr. draganna er fólk að spyrja hvað margbreytileiki þýði. Eftir smá Google leit fann ég út að það merki að hér sé átt að virða það að enginn er alveg eins og ættum við að virða það. Betra orð í þessu tilfelli væri fjölbreytileiki. Ég hef ekki hugmynd hvaðan orðið margbreytileiki kemur.

Þótt textinn hafi eingöngu túlkunarlegt gildi þegar kemur að afgangnum af stjórnarskránni verð ég að gagnrýna ætlað hlutverk stjórnvalda til að efla menningu íbúa landsins. Af hverju ætti það að vera hlutverk stjórnvalda að gera það? Er ekki betra að íbúar landsins þrói sína eigin menningu án afskipta stjórnvalda?

Undirstöður

1. grein. Handhafar ríkisvalds
Sé að stjórnlagaráð treystir almenningi ekki fyrir því að kjósa framkvæmdavaldið beint. Einnig tek ég eftir því að það er sérstaklega nefnt að ráðherrar, ríkisstjórn og önnur stjórnvöld fari með framkvæmdavaldið ásamt forseta Íslands. En samt sem áður á forsetinn að hafa málskotsrétt (58. grein), sem er réttur tengdur löggjafarvaldinu. Sömuleiðis á forseti Íslands að stefna saman Alþingi og setja það hvert ár (44. grein).

2. grein. Yfirráðasvæði
Í greininni er hættulegt ákvæði sem nefnir að „[m]örk íslenskrar landhelgi, lofthelgi og efnahagslögsögu skulu ákveðin með lögum“. Samkvæmt þessu getur Alþingi ákveðið að minnka eða færa yfirráðasvæðið án þess að varnagli sé til staðar sem kemur í veg fyrir slíka umsýslan á því. Tja, nema forseti og þriðjungur þingmanna, en þeir varnaglar eru því sem næst gagnslausir. Lögin hljóta lagagildi þrátt fyrir synjun forseta (sem þýðir að yfirráðasvæðið breytist samt sem áður) og þótt lögin séu numin úr gildi myndi það þýða að áhrifin væru svo að við værum að taka yfirráðasvæðið aftur. Þriðjungur þingmanna (ef það fylgi næst) mun ekki hafa rétt til þess að skjóta frumvarpinu til þjóðaratkvæðagreiðslu af ástæðum sem ég mun fara nánar í í tengslum við þá grein (þá 65.).

3. grein. Ríkisborgararéttur
Afar góð grein en þó með túlkunarlegan galla sem ég kom á framfæri við stjórnlagaráð. Hann felst í því að fólk sem flyst til útlanda og er með íslenskan ríkisborgararétt eignast síðan börn. Ef þau hljóta ríkisborgararéttinn sjálfkrafa munu börnin þeirra jafnframt hljóta hann sjálfkrafa. Áhrifin eru að á endanum mun hver einasti jarðarbúi hafa íslenskan ríkisborgararétt. Þann vanda er hægt að leysa með því að hafa í lögum að þeir sem hafa íslenskt foreldri með lögheimili á Íslandi skulu sjálfkrafa hljóta ríkisborgararéttinn en þeir sem búa í útlöndum þurfi að sækja um hann sérstaklega. Á þeirri lausn er hins vegar sá galli að hún væri brot á jafnræðisreglunni (5. grein) þar sem bannað er að mismuna eftir búsetu.

Önnur lausn væri sú að hver og einn þurfi að sækja um ríkisborgararéttinn sérstaklega en slíkt myndi skapa rosaleg skriffinskuvandamál og umfangið væri nokkuð mikið. Þá væru stjórnvöld einnig komin í þá yfirburðastöðu að geta hafnað umsóknum um íslenskan ríkisborgararétt. Hvað þá ef maður sækir um og síðan týnist umsóknin og maður gleymir því þar til maður þarf á honum að halda?

Mannréttindi

5. grein. Jafnræði
Er á móti því að tvíhnykkt sé á jafnrétti kynjanna í þessari grein. Bæði er kynferði sett fremst í upptalningunni í 1. efnisgrein en síðan er það sérstaklega nefnt í 2. efnisgrein að kynjajafnrétti sé í gildi. Þetta er þó ekki það mikið atriði að ég fari að hafna greininni vegna þess. Myndi þó vilja sjá kynvitund þarna inni en skv. Katrínu Oddsdóttur er breytingartillaga um að bæta því inn.

6. grein. Vernd réttinda
Skil alveg tilgang greinarinnar en svo virðist vera að yfirvöld skulu verja mannréttindi fólks gagnvart mögulegum ágangi sínum. Who watches the watchers?

7. grein. Mannhelgi
Hér tek ég undir marga þá sem hafa sent inn athugasemdir. Af hverju að taka kynferðisofbeldi sérstaklega fram þar sem ‚hvers kyns ofbeldi‛ er bannað? Síðan voru lagðar fram athugasemdir um að gera greinina almennari.

8. grein. Friðhelgi einkalífs
Þessi grein er að mestu óbreytt frá núverandi stjórnarskrá en þó með marklausum fegrunum með því að færa til hér og þar. Hér lagði ég til ákvæði sem gæti verið í staðinn fyrir 2. efnisgrein greinarinnar, sem yrði svona:

Ekki má gera líkamsrannsókn eða leit á manni, leit í húsakynnum hans eða munum, eða taka hluti eignarnámi án brýnna og réttmætra ástæðna og ávallt að undangengnum dómsúrskurði. Leitarheimildir skulu ávallt studdar sönnunargögnum sem réttlæta leitina og skulu eigi ganga lengra en nauðsyn krefur.

Þeir sem eru kunnir 4. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna ættu að kannast við þessa aðlögun. Hún gengur talsvert lengra en núverandi stjórnarskrá og veitir meiri vernd gegn yfirvöldum. Þá er sérstaklega tekið fram að leitarheimildir skulu vera eins takmarkandi og mögulegt er og studd sönnunargögnum.

11. grein. Skoðana- og tjáningarfrelsi
Í þessari grein er ein versta undanþága sem ég veit af þar sem hana má túlka rosalega vítt. Hún er sú að það má skerða tjáningarfrelsi „til verndar börnum“. Mikil ritskoðun fer fram í mörgum löndum Jarðar vegna barnanna. Netsíur hafa verið settar því börnin mega ekki komast í ákveðið efni. Í hverju felst þessi vernd? Ég skil að það eru til góðar ástæður fyrir því að sía ætti netsamskipti (t.d. barnaklám) en ég treysti bara alls ekki ríkisvaldinu til að taka ákvörðun um það hvað telst hæft börnum og hvað ekki. T.d. í Ástralíu er bannað að sýna ákveðnar kvikmyndir í kvikmyndahúsum „vegna barnanna“.

Hvað ef sama púrítanafólk kemst til valda og lét banna áfengi snemma á 20. öld og vill gera allt til að tryggja að börnin hljóti fullkomna vernd?

Einnig gagnrýndi ég í greininni að hana mætti skilja svo að fólk sem kæmi með skoðanir (sem reynast réttar) gæti verið refsað ef litið væri til 3. efnisgreinarinnar.

12. grein. Upplýsingaréttur
Vildi bara nefna að þessi grein er mikil framför og vonast ég til þess að henni verði ekki breytt frekar nema til að bæta réttindi almennings.

15. grein. Trúfrelsi
Greinin er góð fyrir utan eftirfarandi: „Stjórnvöldum ber að vernda öll skráð trúfélög og lífsskoðunarfélög.“

Í hverju felst þessi vernd? Gegn hverju á að vernda? Af hverju eiga trúfélög og lífsskoðunarfélög að fá sérstaka vernd en ekki önnur félög? Dögg Harðardóttir nefndi í viðtali við Útvarp Sögu 13. júlí síðastliðinn að enginn í nefndinni sem tók þetta fyrir vissi í hverju verndin fælist. Þetta var líklegast tilraun til að fá ekki öll þessi félög til að mótmæla stjórnarskránni vegna sérstöðu þjóðkirkjunnar í henni.

16. grein. Kirkjuskipan
Er þetta í alvöru það sem við viljum sjá í stjórnarskrá á 21. öldinni? Að ríkið hafi ákveðna kirkjuskipan? Segjum að aðskilnaður ríkis og kirkju fari fram í kjölfar samþykktar þessa ákvæðis. Við munum samt þurfa að lifa við þetta forneskjulega ákvæði í stjórnarskrá þar til það er fjarlægt sérstaklega og það mun líklegast ekki gerast næstu tugi ára.

Önnur spurning sem ég vil koma á framfæri er: Í hverju felst þessi stjórnarskrárlega kirkjuskipan? Hvaða breytingar má gera á kirkjuskipan ríkisins, ef einhverjar, án þess að neyðast til að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um það? Má ríkið t.d. draga úr stuðningi sínu í formi fjármuna án þess að til þjóðaratkvæðagreiðslu komi? Ákvæðið er svo óljóst að það verður afar erfitt að framfylgja því rétt.

17. grein. Félagafrelsi
Greinin er að mestu óbreytt frá núverandi stjórnarskrá en gallar hennar frá fyrri stjórnarskrá eru þar enn. Þeir eru að hægt sé að skylda fólk til að vera í ákveðnu félagi svo það geti sinnt lögmæltu hlutverki vegna almannahagsmuna eða réttinda annarra.

Svona ákvæði ber að túlka alvarlega. Með því að skylda mann til að vera í félagi er maður t.d. skyldaður til að greiða félagsgjöld (eða iðgjöld) séu þau rukkuð. Engin trygging er fyrir því að stjórn félagsins sé í raun og veru að vinna fyrir þá sem eru í félaginu. Þá þarf að athuga hvort réttmætt sé að skylda fólk til að vera í ákveðnu félagi en ekki takmarka ófrelsið með því að skylda fólk til að vera í ákveðinni tegund af félagi. Ef fólk er ósátt með stjórn félags, gjöldin sem það greiðir til þess eða finnst það ekki sinna hlutverki sínu með metnaði væri fólk frjálst til að skipa yfir í félag sem býður betur.

Ef ég væri skyldaður til að ganga í ákveðið félag og ég myndi mótmæla því að fyrirkomulagið uppfyllti skilyrði stjórnarskrár að ég verði að vera í því vegna almannahagsmuna eða réttinda annarra, myndi sönnunarbyrðin vera á mínum höndum að sannfæra dómstólinn um að svo sé ekki. ‚Réttindi annarra‛ er þar að auki afar erfitt að mótmæla og of vítt túlkað.

21. grein. Menntun
Bara ein viðbót. Leikskóli mætti einnig vera í boði án endurgjalds.

23. grein. Dvalarréttur og ferðafrelsi
Stjórnlagaráð virðist ekki hafa lært mikið af Falun Gong málinu fyrir nokkrum árum þar sem fólki var hindrað inngöngu í landið án réttmætrar ástæðu. Ég myndi telja það rétt að taka fram að hindrun á inngöngu í landið skuli eingöngu vera með ákvörðun dómstóla eða brýnar ástæður séu fyrir henni (eins og hryðjuverkamaður sem hefur hótað að sprengja upp Ísland ef hann kemst þangað).

25. grein. Réttlát málsmeðferð
Greinin er ágæt þó hún gangi ekki eins langt og ég vildi óska. Læt fylgja hér viðbætur sem ég hefði óskað að væru þar inni líka:

Enginn skal sæta lögsókn né refsingu að nýju í dómsmáli fyrir brot sem hann hefur verið sýknaður af eða sakfelldur um með lokadómi samkvæmt lögum. Þó skal heimilt að taka mál upp að nýju á lokadómsstigi ef lokadómurinn var falsaður.

Í öllum sakamálum skal sakborningur hafa rétt á að gagnspyrja vitni sem bera vitni gegn honum, að kveða til vitna í hans þágu og njóta aðstoðar lögmanns honum til varnar.

Enginn skal neyddur til að bera vitni gegn sjálfum sér.

 Fyrsta tillagan er tengd ‚double jeopardy‛ sem tryggt er gagnvart í helstu mannréttindasáttmálum. Önnur tillagan er byggð á 6. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna og sú þriðja er byggð á þeirri fimmtu.

28. grein. Bann við herskyldu
Engin efnisleg athugasemd en vildi hamra á því, svo enginn misskilji greinina, að hér er átt við herskyldu en ekki herþjónustu. Ríkið getur stofnað her en má ekki skylda fólk til þess að fara í hann.

32. grein. Upplýsingar um umhverfi og málsaðild

Lögfræðingarnir í stjórnlagaráði hafa örugglega komist í þetta þar sem kveðið er á um að fara skuli eftir meginreglum umhverfisréttar. Hverjar eru þessar meginreglur? Síðan þróast meginreglur í takt við landslög sem þýðir að löggjafarvaldið mun hvort sem er móta þær. Af hverju er ekki bara skrifað að fara skuli eftir lögum og síðan getur Alþingi sett meginreglur umhverfisréttar í lög?

Mér finnst afar ljótt að sjá tilvísun í réttarframkvæmd sem er líklegast ekki byggð á beinum lagaheimildum, heldur dómvenjum. Þótt lög verði síðar sett um slíkar ákvarðanir stjórnvalda geta þau vísað til þess að í stjórnarskrá standi að þetta fari eftir framangreindum dómvenjum en ekki lögum.

Alþingi

36. grein. Alþingiskosningar
Ekki skil ég rökstuðning fólksins í stjórnlagaráði sem segir að það geti verið kjördæmaskipting en samt skuli atkvæði allra vega jafnt. Það gengur ekki upp nema sama hlutfall kjósenda mæti á kjörstað í hverju einasta kjördæmi. Því fleiri kjördæmi, því erfiðara.

Því miður breytti nefndin um stöðu í seinustu drögunum og tóku út ákvæði þar sem hægt var að bjóða fram 2ja manna lista og með því minnkað til muna þá möguleika fólks til að bjóða sig fram til Alþingis. Núna er það komið í gamla horfið þar sem fólk verður að bjóða sig fram sem hluti af fullmönnuðu framboði.

Samkvæmt drögunum er þingsætum eingöngu úthlutað til þeirra sem hafa a.m.k. 4% af gildum atkvæðum á landinu öllu. Samkvæmt útreikningum mínum koma flokkar ekki til greina við úthlutun þingsæta nema þeir hafi næg atkvæði fyrir þremur þingsætum. Þetta gerir nýjum framboðum erfitt að komast að og tryggir í sessi þá flokka sem eru nú við völd, nema nægur fjöldi ákveði að styðja eitt einstakt framboð. Ef fólki finnst að þáverandi þingflokkar standi sig ekki nógu vel og vilji spreyta sig inn á Alþingi í von um að bæta fyrir það sem því finnst að þeir hafi klúðrað þarf fólkið að stofna flokk til að koma sér að á þingi. Gallinn er sá ef nokkur ný framboð ákveða að bjóða sig fram í sömu kosningum. Fólk hefur þá litla trú á að eitthvað ákveðið framboð nái þessu 4% lágmarki og kýs þann flokk sem er skástur af þeim sem það telur að nái örugglega inn. Þetta kallast Lesser of Two Evils principle.

Umfjöllun minni um þessa grein er ekki enn lokið en til að stytta greinina vil ég minnast á næstseinustu efnisgreinina, en það er svokallað kynjajafnréttisgrein. Þar er gefin heimild til að kveða á um í kosningalögum hvernig skuli stuðla að sem jöfnustu kynjahlutfalli á Alþingi. Einhver í nefndinni er staðráðinn í að halda þessari grein þar sem hún hefur farið í gegnum margar breytingar í meðförum hennar en ekki verið tekin út. Sú meginregla sem á að gilda í kosningum, hvort sem það er til Alþingis eða á American Idol, er að þau hæfustu eiga að vinna – óháð kyni. Kyn á ekki einu sinni að vera þáttur í kosningum. Þetta verður sérlega vandasamt í framkvæmd þegar fólk getur kosið þvert á listi í hálfgerðu persónukjöri.

38. grein. Kosningaréttur
Hver er tilgangurinn með því að takmarka kosningaréttinn við þá sem eiga lögheimili á Íslandi? Íslendingar sem búa í útlöndum eiga að vera jafnréttháir Íslendingum með lögheimili á Íslandi. Auk þess brýtur þetta í bága við jafnræðisregluna (5. grein) sem kveður á um bann gegn mismunun vegna búsetu.

39. grein. Kjörgengi
Hvað er óflekkað mannorð? Það er mikilvægt að svarið liggi fyrir þar sem það hefur áhrif á kjörgengi fólks til Alþingis.

Man að ég nefndi við nokkra meðlimi stjórnlagaráðs á hittingi einum (fyrir mörgum vikum síðan) að forseti Íslands geti boðið sig fram til Alþingis og sögðu þau að það myndi vera farið í það. Drögin gefa það ekki til kynna.

41. grein. Gildi kosninga
Þetta er framför frá eldra ákvæði þar sem Alþingi sjálft ákveður hvort kosning til þess sjálfs var gild. Já, núverandi ákvæði er nokkuð skrítið.

42. grein. Starfstími
Nú stendur í drögunum að Alþingi komi saman eigi síðar en tveimur vikum eftir hverjar alþingiskosningar. Hvað ef úrslitin liggja ekki fyrir á þeim tíma? Hvað ef kosningin er úrskurðuð ógild?

45. grein. Eiðstafur
Á nokkrum stöðum í drögunum stendur að viðkomandi undirriti eiðstaf að stjórnarskránni þegar hann hlýtur kosningu eða embætti. Hverjar eru afleiðingarnar ef eiðstafurinn er brotinn?

47. grein. Friðhelgi alþingismanna
Sumir hafa gagnrýnt greinina því hún sé brot á jafnræðisreglunni, þ.e.a.s. að alþingismaður skuli fá friðhelgi gagnvart framkvæmdavaldinu í flestum málum en hinn almenni borgari hljóti ekki sömu vernd. Þessi vernd er talin réttlát til að framkvæmdavaldið ofsæki ekki þingmenn til að koma í veg fyrir t.d. að þeir kjósi um ákveðin mál eða geti hótað þeim um ákveðnar afleiðingar ef þeir hlýði ekki ákveðnum fyrirmælum.

48. grein. Hagsmunaskráning og vanhæfi
Hér myndi ég vilja fá skýringu á því hvað stjórnlagaráð var að hugsa þegar það ákvað að nefna sérstaklega að vanhæfi þingmanns hafi ekki áhrif á gildi settra laga. Hvað ef þingmaður laug eða hélt upplýsingum leyndum sem hefðu gert hann vanhæfan og atkvæði hans hefði úrslitaáhrif? Þetta myndi hvetja þingmenn til að halda þessu leyndu ef þeir vilja fá að kjósa um mál sem skiptir þá eða nákomna máli.

53. grein. Opnir fundir
Reglan ætti að vera að fundir þingnefnda ættu að vera opnir nema brýnur ástæður séu fyrir því að hafa þá lokaða.

55. grein. Meðferð lagafrumvarpa
Stjórnlagaráð er ekki með öllum mjalla. Fyrir 16. ráðsfund virtist stjórnlagaráð ákveðið í að framkvæmdavaldið gæti ekki lagt fram frumvörp en á téðum fundi virtist allt hafa snúið við og núna hafa þau lagt til að ríkisstjórnin geti lagt fram lagafrumvörp. Er stjórnlagaráð að klúðra þessum aðskilnaði rétt eins og aðskilnaði ríkis og kirkju?

Einnig benti ég á rökfræðilega betri orðaröð á seinustu efnisgreininni. Hún færi þá frá því að vera:

Frumvörp sem hafa ekki hlotið lokaafgreiðslu falla niður við lok kjörtímabils.

Yfir í:

Frumvörp sem hafa ekki hlotið lokaafgreiðslu við lok kjörtímabils falla niður.

Mér finnst það hljóma miklu betur. Álíka tillaga var nefnd vegna sambærilegrar efnisgreinar í 56. grein.

58. grein. Staðfesting laga
Hér eru aðallega tvennir hlutir sem eru stórgallaðir. Sá fyrri er frá núverandi stjórnarskrá þar sem getið er að þrátt fyrir synjun forseta hljóta lögin samt lagagildi. Kosningar um lögin verða því um hvort afnema skuli lögin eða halda þeim í stað þess að ákveða hvort lögin hljóti gildi eður ei. Þá getur gerst að lögin kveði á um að veita einhverjum réttindi og ef lögin eru felld í þjóðaratkvæðagreiðslu er ríkið skaðabótaskylt gagnvart þeim sem réttindin fengu. Möguleg skaðabótaskylda gæti haft áhrif á atkvæðagreiðsluna þar sem hún gæti snúist um það hvort það eigi að borga skaðabæturnar eða ekki.

Seinni stórgallaði hluturinn er ómálefnaleg takmörkun á málskotsrétti forseta. Þetta er vegna mýta og sögusagna sem fólkið í stjórnlagaráði hefur heyrt og telur betra að koma með víðtúlkanlegar greinar í stað þess að ráðast á vandann og takmarka eða koma alveg í veg fyrir að mögulegan skaða sem ótakmarkaður málskotsréttur veitir.

60. grein. Lögrétta
Sé fyrir tól sem hægt er að beita til að tefja mál en hins vegar er miklu minni hætta á að tafirnar valdi niðurfalli málsins þar sem lagafrumvörp falla ekki niður fyrr en við lok kjörtímabils hafi þau ekki verið afgreidd fyrir þann tíma. En þetta er samt öflugt tól við lok kjörtímabils.

63. grein. Málskot til þjóðarinnar
Greinilegt er að stjórnlagaráð ætlar hér að gefa Alþingi meiri völd en forseta til að beita málskoti til þjóðarinnar því ef þriðjungur þingmanna óska eftir málskoti fær frumvarpið ekki lagagildi nema það sé samþykkt við þjóðaratkvæðagreiðslu. Krefjist kjósendur málskots hljóta lögin samt lagagildi en verða auðvitað felld ef úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar kveða á um brottfall þeirra.

Hér hefði verið betra að gefa ákveðinn fastan frest til að safna undirskriftum til að knýja á um þjóðaratkvæðagreiðslu áður en lögin hljóta gildi. Náist stuðningurinn hljóta þau ekki gildi nema þau séu staðfest í þjóðaratkvæðagreiðslu.

64. grein. Þingmál að frumkvæði kjósenda
Hér er of mörgum spurningum ósvarað. Af hverju er krafist 15% stuðnings við frumvarp? Alþingi hefur rétt á að breyta eða hafna frumvarpinu svo hér er ekkert verið að vega að sjálfstæði þess eða kveða á um að frumvarpið skuli vera óbreytt.

Tveggja ára frestur til að afgreiða frumvarpið er líka alltof langur og miðað við fjögurra ára kjörtímabil er vel hægt að svæfa afgreiðslu frumvarpsins í heil tvö ár svo það falli sjálfkrafa niður. Þetta úrræði væri því gagnslaust seinustu tvö ár kjörtímabilsins.

65. grein. Framkvæmd undirskriftasöfnunar og þjóðaratkvæðagreiðslu
Þetta er eitt hættulegasta ákvæðið í öllum drögunum, sé virkni þess íhuguð í samræmi við önnur ákvæði. Ástæðan eru þær undantekningar á málskotsréttinum sem nefndar eru og mun ég nefna dæmi.

Fjárlög: Hræðileg fjárlög sem kveða á um of mikil útgjöld í hluti sem almenningur vill ekki að féð fari í eða of lítið útgjöld í hluti sem almenningur vill að meira fari í. Sérstaklega ef spillt Alþingi ákveður að skammta velunnurum sínum fé eða fríðindum.
Fjáraukalög: Sama ástæða og fyrir fjárlög.
Lög sem sett eru til að framfylgja þjóðréttarskuldbindingum: Ef helmingur Alþingis ákveður að samþykkja þjóðréttarskuldbindingu en lagaleg framkvæmd hennar gengur á borgaraleg réttindi ríkisborgara.
Skattamálefni: Á almenningur ekki að hafa neitt að segja ef ákveðið er t.d. að lækka skatta á fyrirtæki en hækka tekjuskattinn, svo tekið sé dæmi?
Ríkisborgararéttur:  Þannig að ef Alþingi samþykkir lög sem veitir erlendum ríkisbubbum ríkisborgararétt gegn ákveðinni fjárfestingu má almenningur ekkert hafa neitt að segja um það?

Við hverju dæmi hér að ofan nefndi ég dæmi þar sem hver undanþága er tekin fyrir. Víðtækasta finnst mér ákvæðið með þjóðréttarskuldbindingum en þá getur Alþingi gengið að skuldbindingu að þjóðarrétti og samþykkt fáránleg lög sem Alþingi segist vera að setja til að framfylgja téðri skuldbindingu. Þriðjungur þingmanna, forseti og þjóðin skulu ekkert hafa um það að segja.

Önnur pæling sem ég hef er hversu mikill hluti samþykkts lagafrumvarps þarf að falla undir téðar undanþágur til að undanþiggja það málskoti? Er nóg að ein grein þess innihaldi grein um upptöku skatts? Eða þarf tvær? Hvað um helmingur hennar? Hvað um allar greinar nema eina? Eða þarf allt frumvarpið að fjalla um undanþegin málefni?

67. grein. Greiðsluheimildir
Hvað ef heimildinni er hafnað? Hvað gerist þá? Endurheimta féð? Hvað ef það er ekki hægt?

70. grein. Eignir og skuldbindingar ríkisins
Sbr. athugasemd mína við greinina, þá hvet ég stjórnlagaráð (eða einhvern annan) til að koma með dæmi um aðstæður þar sem ríkisábyrgð á fjárhagslegum skuldbindingum einkaaðila vegna almannahagsmuna er réttlát.

Ráðherrar og ríkisstjórn

84. grein. Ráðherrar
Í seinustu efnisgrein er sagt að enginn geti gegnt sama ráðherraembætti lengur en 8 ár. Þetta þýðir að fólk getur orðið rótgróið í ráðherrastól út ævi sína en þarf bara að skipta um stól á 8 ára fresti.

85. grein. Ríkisstjórn
Vildi bara nefna að ég tel málsliðinn „Bóki ráðherra andstöðu sína við ákvörðun ríkisstjórnar ber hann ekki ábyrgð á henni“ afar mikilvægan þar sem það verður (vonandi) til þess að þeir sem gegni ráðherraembætti segi að þeir séu á móti ákvörðun ef þeir efast um réttmæti hennar.

88. grein. Stjórnarmyndun
Mér finnst skrítið að Alþingi kýs forsætisráðherra en samt skipar forseti Íslands forsætisráðherra í embætti og veitir honum lausn. Væri ekki réttara að nefna að Alþingi gegni því hlutverki?

Dómsvald

96. grein. Sjálfstæði dómara
Hér mæli ég með því að dómararnir sjálfir gegni ekki öðrum störfum á meðan þeir gegna embætti dómara. T.d. geti framkvæmdavaldið ekki ráðið dómara til að sitja í nefndum sem veldur vanhæfi þeirra ef málin koma til kasta dómstóla.

99. grein. Skipun dómara
Væri ekki rangt að segja að ráðherra veiti dómurum lausn ef þeim er ekki vikið úr embætti nema með dómi?

Viðbót: Þessu hefur verið svarað á þann hátt að ráðherra veiti þeim lausn ef þeir vilja sjálfviljugir fara úr embætti eða komist á aldur.

Meðferð utanríkismála

107. grein. Meðferð utanríkismála
Af hverju á forseti Íslands að vera háður ríkisstjórn í utanríkismálum? Í öðrum stöðum draganna virðist forsetinn vera æðsti partur framkvæmdavaldsins en í þessari grein er hann dúkkan þeirra og þarf að spila allt eftir stefnu ríkisstjórnar hverju sinni.

108. grein. Þjóðréttarsamningar
Stjórnlagaráð hlýtur að lifa í útópíu þar sem að þeirra mati virðast allir þjóðréttarsamningar snúast um að bæta réttindi okkar. Fyrst má ekki kjósa um þjóðréttarskuldbindingar og núna mega ráðherrar gera þjóðréttarsamninga án samþykkis Alþingis. Þetta ákvæði er hægt að misnota þar sem Alþingi getur valið úr þjóðréttarskuldbindingum sem ráðherra gerir, sem annars krefjast ekki breytinga á lögum, og samþykkt frumvarp þar sem meirihluti Alþingis segir að þeir séu að framfylgja samningnum (betur) með því að breyta lögum. Þá komast þeir hjá þjóðaratkvæði enn og aftur.

Stjórnlagaráð hlýtur að hata þjóðaratkvæðagreiðslur eða fulltrúar þess eru alls ekki að íhuga mögulega mistnotkun á þessum ákvæðum.

109. grein. Framsal ríkisvalds
Þá er komið að enn öðru slysinu og nægir mér að umskrifa athugasemd sem ég gerði við greinina: Samkvæmt greininni er hægt að fullgilda samninga um framsal ríkisvalds og gilda um þær sömu reglur og eiga við um breytingar á stjórnarskránni. Hins vegar kemur fram í 111. grein. að 5/6 hlutar Alþingis geti afnumið þjóðaratkvæðagreiðsluna og því gæti verið að þjóðin hafi ekkert færi á að kjósa um framsalið fyrr en það hefur verið sett í lög og mögulega framfylgt.

Lokaákvæði

111. grein. Stjórnarskrárbreytingar
Fyrsta efnisgreinin er fín en sú önnur er það ekki. Þar kemur fram, sbr. athugasemd við 109. grein, að hafi 5/6 hluta þingmanna samþykkt frumvarpið geti Alþingi ákveðið að fella niður þjóðaratkvæðagreiðsluna. Orðalagið er áhugavert þar sem það býður upp á að ef 5/6 þingmanna samþykkja frumvarpið er nóg að einfaldur meirihluti samþykki að fella niður þjóðaratkvæðagreiðsluna.

—

Eins og ég nefndi í upphafi eru gallar þessarar stjórnarskrár of margir til að ég geti samþykkt hana eins og drögin eru. Ég vona að stjórnlagaráð lagfæri hana svo Íslendingar geti fengið stjórnarskrá sem þeir geta verið stoltir af.

Ruslpóstsvarnir

Ég vildi minnast á það að nokkuð margir skrá netföng sín á brenglaðan hátt til að forðast ruslpóst, meðal annars stofnanir ríkisins. Af því tilefni vildi ég láta ykkur vita að tækni netfangasafnaranna er komin nógu langt til að nema þess konar feluleiki. Þessir feluleikir gera fólki enn erfiðara að hafa samband við ykkur. Síðan er ég nokkuð viss um að spammararnir eru þegar komnir með netföngin ykkar því það tekur bara einn stað til að netföngin komist á listann þeirra. Það er ekki eins og þeir þurfi að finna það aftur í hvert skipti sem þeir vilja hafa samband við ykkur.

Svo ég taki sjálfan mig sem dæmi set ég netfangið mitt óhikað og óbrenglað á netið og ég sé varla ruslpóst í pósthólfinu. Einn og einn sleppur í gegn en það tekur bara einn delete takka til að redda því.

Fáið ykkur bara góða ruslpóstsvörn.

Kynlífsfetish

Var að horfa á myndband frá SMBC Theater hópnum sem kallast Premature. Í því er JP að reyna að forðast ótímabært sáðlát (e. premature ejaculation) og reynir að hugsa um hluti í þeim tilgangi að fresta sáðláti. En þá fór ég að hugsa: gæti það verið orsakavaldur fyrir kynlífsfetish?

Reglulega heyrir maður af skrítnustu hlutum sem fólk gerir til að krydda kynlífið sitt og það vekur upp spurninguna hvort einhver hafi verið að hugsa um ákveðinn hlut til að forðast sáðlát en það ekki virkað. Síðan tengir undirmeðvitund einstaklingsins þá hugsun við hluti sem „virka“ til að ná sáðláti. Á endanum byrjar einstaklingurinn að hugsa oftar um hlutinn sem ánægjulegan fyrir kynlífið og á endanum gæti hann orðið hluti af kynlífsathöfninni, hvort sem hinn aðilinn gerir sér grein fyrir því eða ekki. Einnig gæti það orðið að fantasíu að leika eftir það sem í upphafi hafi átt að tefja sáðlát.

Tek eitt dæmi en það er frétt sem var birt fyrir stuttu um að eitt parið hefði ákveðið að stunda kynlíf í mátunarklefa í Hagkaup. Það gæti vel verið að parið hefði ekki hugsað út í að hljóð eigi auðvelt að berast út fyrir klefann (eða þau hafi reynt að hafa hljótt en mistekist) en kynlíf á svona stað gæti verið afleiðing þess að einhver hafi reynt að ímynda sér að hann væri á almannafæri til að forðast sáðlát. Síðan hafi parið, sem hefur líklegast verið ágætlega gratt þá stundina, ákveðið að leika þessa fantasíu eftir í herrafatadeild Hagkaups.

Hvaða týpa er ég?

Undanfarið hef ég verið að heyra frá kvenfólki um að ég sé ekki þeirra týpa og þá fór ég að hugsa: hvaða týpa er ég? Í tilraun til að glíma við þessa spurningu koma upp fleiri spurningar. Ein þeirra er „hvaða spurningar þarf að spyrja og hvers konar svör myndu svara þeirri spurningu?“ Í stuttu máli er óhætt að segja að þetta eru rosalega margar spurningar og ég get svo sannarlega ekki svarað þessum pælingum með einni grein.

Aðalvandamálið er að ég get ekki svarað þessari spurningu þegar um er að ræða mig sjálfan. Ástæðan er sú að ég er of hlutdrægur og myndi líklegast einbeita mér of mikið á annaðhvort jákvæðu hliðarnar eða þær neikvæðu eftir því í hvernig skapi ég er í. Svörin yrðu alls ekki fullnægjandi því þau færu einnig eftir skapinu og þeirri sjálfsmynd sem ég hef. Síðan sér fólk mann í mismunandi ljósi og ekki er maður sama týpan á öllum stundum; Vinnufélagar gætu séð mann t.d. í allt öðru ljósi en vinir manns.

Fyrst það er mat mitt að sitt sýnist hverjum hvað týpur varðar, af hverju er ég að spá hvaða týpur aðrir haldi að ég sé? Það er vegna þess sem ég kalla „innri týpa“ og „ytri týpa“. Innri týpan er sú týpa sem maður er í raun og veru en sú ytri það sem aðrir upplifa á hverjum tíma. Stundum endurspeglar ytri týpan þá innri en vandamálið felst í þeim tilvikum þegar svo er ekki. Álit annarra á týpu manns er mikilvægt til að vita hvort innri týpan nái að skila sér út til annarra. Sumir gætu haldið að maður sé oftast haldinn eiginleika X þegar innri týpan gefur til kynna Y. Með því að vita að fólk heldur að ég sé Y þá er gott að fá að vita af því svo hægt sé að leita að rót þess misskilnings.

Síðan er önnur ástæða fyrir því að ég vil vita það er sú að ég er að reyna að finna út hver ég er og þá meðal annars styrkleika og veikleika. Venjulega fer fólk þá leið að lágmarka veikleikana með því að einbeita sér að styrkleikum sínum eða lágmarka skaðann sem veikleikarnir geta valdið. Til þess að vita það þarf ég að vita hverjir styrk- og veikleikarnir eru en það fer venjulega saman við týpu manns.

Þrátt fyrir allar þessar pælingar er ég samt ekki nær því að svara spurningunni: „Hvaða týpa er ég?“

Veðmál Pascals

Veðmál Pascals er þriðja greinin sem ég hef fengið birta á vefriti Vantrúar. Hér er greinin endurbirt.

—

Margir trúaðir beita einhverri útgáfu af veðmáli Pascals í von um að sannfæra aðra um að það sé þess virði að trúa á æðri mátt. Ætlunin mín er að taka fyrir helstu rökin fyrir því að veðmálið standist enga skoðun í von um að fólk hætti að beita því sem rökum fyrir því að trúa á ákveðinn æðri mátt.

Stutta útgáfan af veðmálinu er þannig að fólk hefur óendanlega meiri ávinning af því að trúa frekar en að trúa ekki, óháð því hvort guð sé til eða ekki. Niðurstaðan er samkvæmt veðmálinu að maður hefur allt til að vinna og engu að tapa á því að trúa. Það eru fjórar mögulegar útkomur eftir að maður deyr:

1. Ef guð er til og þú trúir = Óendanleg hamingja í himnaríki.
2. Ef guð er til og þú trúir ekki = Ekkert gerist eða óendanlega slæmar afleiðingar. (fer eftir söfnuðnum)
3. Ef guð er ekki til og þú trúir = Ekkert.
4. Ef guð er ekki til og þú trúir ekki = Ekkert.

Sjónarhornsgalli

Þegar veðmálinu er beitt er einn galli sem trúaðir gera sér sjaldan grein fyrir: hinn trúlausi trúir ekki á eftirlíf. Það þýðir lítið að reyna að bera gull og græna skóga á hinn trúlausa þegar hann hefur engar forsendur til að trúa því að eftirlífið sé raunverulegt. Sama gildir um hótanir um slæmar afleiðingar ef hann óhlýðnast. Endilega hótið okkur vist á slæmum stað sem við trúum ekki á, það mun örugglega sannfæra okkur trúlausa um að trúa á ykkar eftirlíf.

Að sama skapi er erfitt að réttlæta það að hinn trúlausi ætti að verja lífi sínu á að trúa í þeirri von að hann komist til himnaríkis. Í augum þeirra eiga allir bara eitt líf og því ber að njóta. Af hverju ætti hann að tileinka það veru sem hann trúir ekki að sé til?

Segjum að hinn trúlausi kaupi rökin að hann ætti að tilbiðja æðri máttinn í þeirri von að ef hann er til, þá lendi hann í himnaríki. Væri slíkt ekki blekking sem æðri mátturinn myndi sjá í gegnum? Myndi trúaða manneskjan (sem væri að beita veðmálinu) ekki vilja að allir fylgjendur síns æðri máttar væru heiðarlegir hvað trúrækni þeirra varðar?

Fleiri en ein trúarbrögð

Segjum svo að búið sé að sannfæra trúleysingjann um að það sé eftirlíf. En hverjar eru kröfurnar (ef einhverjar) svo hægt sé að njóta þess? Nú vandast málin þar sem trúfélagsgreinarnar eru nokkuð margar. Svo dæmi sé tekið eru að minnsta kosti 33 stórar greinar út frá kaþólsku kirkjunni. Sumar greinar eru útilokandi frá öðrum svo það er ekki hægt að vera í náð beggja á sama tíma, jafnvel þótt um sé að ræða sama guðinn. Eitt besta dæmið um þetta er gyðingdómurinn og kristni þar sem ekki er hægt að afneita Jesú og upphefja hann sem son guðs á sama tíma. Hvað ef allir hafa rangt fyrir sér og ?hinn sanni? æðri máttur hefur ekki verið uppgötvaður? Hvað ef þetta líf hefur engin áhrif á stöðu manns í eftirlífinu?

Hvað ef við tökum veðmálinu?

Nú hefur fyrrverandi trúleysinginn tekið veðmálinu og byrjar að rækja ákveðna trú sem hann telur að sé líklegust til að koma á góðan stað í eftirlífinu – ef það er til. Líf hans mun nú snúast um það að lifa af, eins og áður, en núna þarf hann að finna tíma til að gera það sem trúin krefst af honum. Sum trúarbrögð krefjast þess að fólk verji aukatíma sínum í að breiða út boðskapinn til annarra eða í aðrar athafnir.

Ekki nóg með að þau krefjist þess að maður geri eitthvað, heldur fara þau líka út í það að banna manni að gera hluti. Ef þetta væru hlutir sem trúleysingjum langar að gera, þá þyrfti þeir ekkert að trúa til þess að gera þá. Trúin væri sem sagt byrjuð að stjórna lífi fyrrverandi trúleysingjans og eyða þeim dýrmæta tíma sem hann hefur í þessu lífi vegna fáránlegs veðmáls sem stenst enga skoðun.