Author: Svavar Kjarrval

Framselja má íslenskum ríkisborgurum til útlanda, og ekkert gert í því

Breytingartillögur stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar vöktu bæði gleði og ollu líka vonbrigðum. Gleðin fólst í að upplýsingarétturinn var færður úr annari kynslóðinni í þá þriðju. Hin vonbrigðin fólust í algerri endurvakningu tjáningarfrelsisákvæðisins (14. gr.) í það ástand sem stjórnlagaráð sendi frá sér og hin varðandi framsaldsheimildir. Sé breytingartillagan samþykkt mun vera heimilt að skerða tjáningarfrelsið „til verndar börnum“. Þetta orðalag fær mig til að skjálfa enda er gríðarlega margt réttlætt með beitingu slíkra raka, hvað þá þegar það er leyft beint í stjórnarskránni. Ef því hefði verið breytt til baka og barnaundanþágan fjarlægð hefði ég verið ánægður.

Síðan er það eitt sem minnkar traust mitt á nefndum Alþingis en það virðist vera áhugaleysi þeirra á að lesa umsagnir almennings eða í það minnsta trega þeirra til að taka mark á þeim. Þrátt fyrir að hafa bent stjórnlagaráði á þetta tiltekna atriði ásamt því að hafa tekið það fram í umsögnum um frumvarp stjórnlagaráðs og nú seinast vegna frumvarps stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar, þá virtist enginn hafa áhuga á að bæta úr þessum augljósa og hættulega galla.

Hver er téður galli? Núverandi stjórnarskrá, frumvarp stjórnlagaráðs og frumvarp stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar koma ekki í veg fyrir framsal íslenskra ríkisborgara til útlanda. Ég er ekki einn um að slíkt framsal sé mögulegt stjórnskipunarlega séð, enda nefndi Björg Thorarensen það fram í bók sinni um mannréttindakafla núverandi stjórnarskrár að stjórnarskráin kæmi ekki í veg fyrir slíkt. Hvorki stjórnlagaráð né nefndir Alþingis lögðu fram tillögur um að bæta úr þessu. Þó engin vernd sé í stjórnarskránni er slík vernd í almennum lögum en gildir þó ekki um framsal meðal nokkurra Norðurlanda. Í sömu lögum er valkvæmt hvort ráðherra heimili endurframsal eða ekki.

Í umsögn minni lagði ég fram þá tillögu að framsal ætti að vera algerlega bannað til ríkja sem viðhafa dauðarefsingu. Nú veit ég ekki hvort hugmyndin sé fengin úr minni umsögn eða einhvers annars en það er gott að hún er komin. En það er einn galli á gjöf Njarðar: ákvæðið gildir eingöngu um útlendinga. Í staðinn fyrir að tilgreina að slík framsöl séu algerlega bönnuð, fyrir alla, er ákvæðinu skellt í greinina um útlendinga og tiltekið sérstaklega að eingöngu sé átt við þá. Af hverju mega Íslendingar ekki njóta þessarar verndar líka?

Það væri afar fróðlegt annars að vita af hverju tillögur mínar um bann á framsali íslenskra ríkisborgara er hafnað. Aðallega hvort ástæðan sé sú að þau trúi mér ekki, umsagnir mínar hafi verið illa lesnar eða alls ekki lesnar. Ef svarið var á þá leið að fólkið í nefndinni var of upptekið, þá var greinilega ekki kominn tími á að afgreiða frumvarpið úr nefndinni. Ég meina, þetta var nokkuð skýrt tekið fram í umsögninni minni. Til hvers er maður að skrifa umsagnir ef þær eru svo hunsaðar?

Gamalt erindi frá innanríkisráðuneytinu

Var rétt í þessu að taka á móti bréfi frá innanríkisráðuneytinu vegna erindis sem ég sendi 2. nóvember 2011. Já, árið er ritað rétt, tvö þúsund og ellefu. Titill þess tengist innihaldi annars bréfs sem ég sendi afrit af til innanríkisráðuneytisins.

Forsagan er þessi tölvupóstur sem ég sendi kl. 16:18 þann 2. nóvember 2011:

Daginn.

Í 1. gr. reglugerðar 1025/2011 er sagt að nafnasvæði þjóðskrár sé 31 stafbil. Vil ég minna ráðuneytið á að skv. álitum Umboðsmanns Alþingis stenst sú takmörkun ekki lög (mál 931/1993 og mál 5334/2008).

Vil ég því formlega áminna ráðherra fyrir að samþykkja reglugerð sem brýtur í bága við landslög.

Svar óskast.

Með kveðju,
Svavar Kjarrval

Þetta er bréfið sem ég fékk nú í dag:

Innanríkisráðuneytinu barst tölvupóstur á netfangið postur@irr.is þann 2. nóvember sl., þar sem þú áminnir ráðherra fyrir að samþykkja reglugerð, sem að þínu mati, brýtur í bága við lög. Málið fór strax á þann farveg að þann 23. nóvember 2012 sendi starfsmaður ráðuneytisins þér tölvupóst þar sem sagði að ábendingunni yrði komið á framfæri. Vegna jólahátíðarinnar og mikilla anna í ráðuneytinu biðjumst við velvirðingar á að afgreiðsla erindisins, hefur dregist á langinn. Úr því verður bætt, við fyrstu[sic] hentugleika.

Erindið hefur greinilega týnst svo lengi í kerfinu að starfsmaðurinn sem samdi bréfið gerði ekki ráð fyrir öðru en að það hafi verið frá 2012. Þetta stenst annars við það sem ég hef heyrt um að málakerfi ráðuneytanna hafa ekki þann möguleika að raða erindum eftir því hversu langt síðan þau eru.

En annars sendi ég einfalda upplýsingabeiðni þann 14. nóvember s.l. Ég ætla þá ekki að gera ráð fyrir að hún verði afgreidd fyrr en 2014.

Ögmundur og klámforsjárhyggjan

Í viðtali í Harmageddon nefndi Ögmundur innanríkisráðherra að tilgangurinn með klámfrumvarpinu væri að vernda börnin gegn því að sjá klám. Hugsið-um-börnin-afsökunin notuð að fullu enda eru ekki margir sem vilja taka þann slag. Einnig á það að sporna gegn eftirspurn eftir klámi þar sem mansali er beitt.

Hið fyrra er örugglega hægt að bregðast við með endurbættum barnaverndarlögum og það gengur ekki svo langt að hindra aðgengi sjálfráða einstaklinga að því sem kallað er klám. Í seinna tilvikinu, að í staðinn fyrir að mæla með smíði frumvarps þar sem efni framleitt með mansali er bannað, þá fer hann út í það sem hann skilgreinir sem klám og biður nefnd að breyta skilgreiningunni á klám og mæla með auknum heimildum lögreglu til að stöðva það.

Hvernig er annars hægt að dæma hvort klám sé unnið af einhverjum sem gerir það af nauðung eða ekki? Er ætlunin að nota hugtök klámiðnarins og ákveða að einhver sem gerir hitt eða þetta getur ekki verið að gera það með fúsum og frjálsum vilja? Eða er ætlunin að banna það sem telst mainstream klám eða eingöngu tilteknar tegundir myndbanda eins og þegar einhver er augljóslega í kynferðislegri stöðu sem hann vildi ekki vera í? Hvernig á að skilgreina hvað sé nauðung og hvað ekki? Þetta er því miður óljóst á þessari stundu.

Síðan ætti Ögmundur að gera sér grein fyrir því að fólk hefur mismunandi skilgreiningu á orðinu klám og hefur hann líklegast vitað það allan tímann. Í viðtalinu virtist hann fullviss hvað hann telji vera kynlíf og hvað teljist klám en þykist samt ætla að vera hlutlaus í því máli. Í núverandi lagaframkvæmd er rætt um erótík og klám þar sem hið fyrra er leyfilegt en hið síðarnefnda ekki. Mörkin hafa tekið breytingum seinustu áratugi eftir dómum Hæstaréttar hverju sinni. Ögmundur valdi að skilgreina mansalsvandamálið í þennan efnisflokk líklegast því klám er talið tabú og þannig byrja ritskoðunartillögur alltaf. Þegar öll ritskoðunartólin eru komin byrjar fólk venjulega að hugsa „af hverju ekki að hindra annað sem telst ólöglegt á þennan hátt?“.

Með baráttu gegn slíkum ritskoðunartilburðum er verið að koma í veg fyrir að þau tól séu til staðar. Einnig eru mýmörg dæmi um það að til dæmis netsíur sem eingöngu eiga að sía barnaklám, er einnig viljandi síað annað efni sem kemur barnaklámi ekkert við og líklegast ratað inn á ritskoðunarlistann af pólítískum ástæðum. Þá stendur eftirfarandi í grein DV þar sem vitnað er í minnisblað Ögmundar:

Hópnum er gert að taka til sérstakrar skoðunar möguleg úrræði sem heimila lögreglu að knýja eiganda, hýsingaraðila eða fjarskiptafyrirtæki til að loka á dreifingu efnis, þ.m.t. efnis sem hýst er erlendis og/eða hýsingaraðili er óþekktur.

Þegar þessum hugmyndum er mótmælt ásakar hann aðra um þöggun umræðunnar, sem er auðvitað alls ekki málið, heldur er eingöngu mótmælt ritskoðuninni sjálfri en ekki umræðunni. Ögmundur þvertekur fyrir það að fyrirhugað frumvarp sé ritskoðun og sakar þá sem mótmæla því að vera í hagsmunagæslu fyrir klámiðnaðinn. Svo virðist vera að hindrun á tjáningu sem Ögmundi líkar er ritskoðun en slíkt eigi ekki við um efnið sem hann er ósáttur með. Ritskoðun er ritskoðun, sama hver sé tilgangur hennar eða markmið. Sé ritskoðun með þessari aðferðafræði samþykkt er komið verkferli og sé ég alveg fyrir mér að innan nokkurra ára munu rétthafasamtökin heimta lokun á fleiri síðum og nefna að slíkt sé ekki erfitt þar sem tólin til þess séu til staðar.

Þetta lyktar meira að segja allt af pólítískum leik hans í von um meiri umfjöllun. Nú hefur hann fengið mikið af viðtalsbeiðnum og fréttir birtar þar sem hann er í forsvari fyrir eitthvað mál sem ákveðnir þjóðfélagshópar elska líklegast. Hann hefur örugglega haft nægan fjölda tækifæra á kjörtímabilinu til að koma verkefninu af stað og jafnvel fylgja því eftir á Alþingi, en einhverra hluta vegna er það eingöngu sett af stað núna rétt fyrir kosningar. Þá er auðvitað ágætt að íhuga að ráðstefnan sem hann hélt um klám var haldin 16. október 2012, fyrir 3 mánuðum síðan, en það er ekki fyrr en núna sem hann útdeilir verkefninu. Það er ekki svo mikið mál að deila út slíku verkefni sé málið eins mikilvægt og ráðherra telur það vera. Þetta er líklegast kosningaspil og ég er því miður hræddur um að hann muni fylgja þeim tillögum refsiréttarnefndar ef hann heldur áfram sem innanríkisráðherra eftir kosningar núna í ár, enda er pólítískt erfitt fyrir hann að hunsa tillögu nefndar sem hann skipaði sjálfur að eigin frumkvæði.

Vinsælar rökvillur hjá Ögmundi virðast vera persónuníð, strámaður og afvegaleiðing. Þið getið örugglega fundið fleiri ef þið leitið.

Kirkjujarðapælingar

Nokkrar fréttir hafa verið birtar í kjölfar færslu minnar sem innihélt svar við upplýsingabeiðni minni varðandi kirkjujarðirnar sem samið var um 1997. Mér þykir nokkuð gott að Morgunblaðið, mbl.is og Smugan hafi sýnt áhuga á málinu. Umfjöllun miðlanna, séu þær réttar, koma bæði á óvart og ekki á óvart. Til dæmis hafa tölur um 29 milljarða greiðslur (að núvirði) ekki verið teknar saman áður og setur upphæðirnar í samhengi.

Og þá eru hin svokölluðu félagsgjöld (sóknargjöld) ekki tekin inn en þær greiðslur (þær eru skilgreindar í útfærslu annars samnings frá 1998 sem á að vera nánari útfærsla samningsins 1997). Samtals hafa sóknargjöld í fjárlögum 1998 til 2013 verið um 27 milljarðar (ekki núvirt) en þá eru tekin inn sóknargjöld til allra trúfélaga. Það er augljóst að sóknargjöld til annarra trúfélaga voru til málamynda enda gat ríkið ekki réttlætt greiðslu þeirra til Þjóðkirkjunnar eingöngu og því eru sóknargjöld til annarra afleiðing þess. Eitt besta dæmið um það er að á hverju ári sem bráðabirgðaákvæði er sett til að lækka greiðsluna er eingöngu samið við Þjóðkirkjuna en ekki hin trúfélögin. Annað dæmi um að þetta séu ekki félagsgjöld er að fólk skráð utan trúfélaga þarf samt sem áður að greiða jafnmikið í ríkissjóð og einhver sem greiðir sóknargjöld og hefur nákvæmlega sömu tekjur. Séu þau í alvöru félagsgjöld ætti fólk utan trúfélaga að fá endurgreiðslu sem þeim nemur eða sóknargjöld skilgreind sem nefskattur sem eingöngu fólk skráð í slík félög ætti að greiða. Því er augljóst að sóknargjöld eru ríkisstyrkir en ekki félagsgjöld nema ríkið vilji játa brot á jafnræðisreglu stjórnarskrárinnar.

Það hefur lengi verið augljóst að jarðasamningurinn var nokkuð óhagstæður fyrir ríkið, það hefði fólk átt að sjá áður en hann var samþykktur á Alþingi á sínum tíma. Enginn þingmannanna sem greiddu atkvæði kusu að hafna honum þrátt fyrir að sumir hafi talað fyrir því að hann væri afar óhagstæður fyrir ríkið. Einhverjir sem töluðu sérstaklega á móti honum enduðu á því að samþykkja hann, sem hljómar rosalega mótsagnakennt, og meðal þeirra var núverandi forsætisráðherra. Af hverju atkvæðin fóru samt á þann veg yrði bara ágiskun af minni hálfu.

Eftir því sem málið er rannsakað meir og meir koma upp fleiri og fleiri spurningar, sem ég ætla að reyna að bera hér fram í pælingarformi:

  1. Samkvæmt fjármálaráðuneytinu hefði þurft að rannsaka eignarhald og sögu þeirra jarða sem samkomulagið náði yfir. Af hverju var það ekki gert? Er ekki eðlilegt að ríkið, áður en það kaupir jörð, viti örugglega hver á jörðina með réttu? Með allan þennan fjölda jarða, sem ekki er vitað nákvæmlega hverjar voru, hverjar voru líkurnar á að ríkið var að kaupa jörð sem það átti þá þegar? Hvað um einfaldlega að staðfesta að kirkjan ætti löglega það sem hún var að selja? Engin afsöl fylgdu gildistöku samningsins sem þýðir að eignarhaldið er enn óljóst.
  2. Samkvæmt þágildandi lögum um fasteignamat (lög nr. 94/1976) átti slíkt mat að fylgja öllum jörðum (með nokkrum undantekningum). Af hverju var ekki leitað í þá skrá og í það minnsta fengið út virði jarðanna sem höfðu slíkt mat? Í það minnsta hefði slík uppfletting verið góð byrjun á slíku mati, enda voru slík fasteignamöt lögbundin á sínum tíma.
    Í sömu lögum er sú skylda á hinu opinbera að nota skrána (í 15. gr.) í öllum verðmætaviðskiptum þegar slíkt á við. Jafnvel þótt það lægi ekki fyrir vegna einstakra jarða bar ríkinu skylda að sjá til þess að eitthvað verðmætamat yrði framkvæmt, í það minnsta af siðferðislegum ástæðum. Slíkt er sérstaklega mikilvægt þegar um er að ræða svo háar skuldbindingar.
  3. Af hverju fór ríkið ekki þá leið að semja um fasta upphæð sem yrði greidd öll í einu eða í áföngum? Óháð upphæðinni sem um ræðir í samningnum, þá er rökrétt að ætla að á endanum greiðir ríkið kirkjunni miklu meira en virði jarðanna. Hvort það sé búið að gera það nú þegar eða ekki er óvíst, enda fylgja engar upplýsingar um hvaða tekjur ríkið hafði af samningnum, ef einhverjar.
  4. Pæling 3 leiðir af sér spurninguna: Hvaða hag hafði ríkið af þessum samningi?
    Ekkert sem lagt var fram við meðferð samningsins á Alþingi benti til þess að ríkissjóður myndi bera fjárhagslegan hag af þessum samningi. Það vekur auðvitað upp spurningar af hverju fjármálaráðuneytið gagnrýndi ekki samninginn á þeim forsendum og á forsendum upplýsingaskorts. Það er rétt að ráðuneytið nefndi að ekki lægju öll gögn fyrir en hér er um að ræða svo stórar breytur að þær ættu skilið sérstaka gagnrýni. Af hverju samþykkti Alþingi samninginn á sínum tíma þegar það var augljóst að það hallaði á hag ríkisins í honum?
    Samkvæmt útreikningum Jóhönnu Sigurðardóttur sem hún gerði varðandi samninginn, og nefndi í ræðu sinni um samninginn nefndi hún að 20 jarðir hafi selst á árunum 1984-1996 og fengist 71 milljón króna fyrir þær. Samt sem áður voru árlegar greiðslur áætlaðar miklu hærri sem þýðir að það er öruggt að hagnaðurinn sé langt frá því talinn vera í jarðasölu eingöngu. Auk þess er rökrétt að ætla að takmarkaður fjöldi jarða gæti ekki staðið einar og sér undir greiðslunum, nema virðið væri það hátt að ríkið gæti selt þær á nógu háu verði að það geti lagt söluverðið í sjóð og greitt úr honum og þar að auki fengið hagnað sjálft þegar rekstrarkostnaður væri tekinn með.
    En hvað um leigutekjur eða jafnvel aðrar tekjulindir? Ekkert er minnst á slíkt í greinargerð frumvarpsins eða í umsögn fjárlagastofu. Þær komu heldur ekki fram í þeim skjölum sem fjárlagastofa hafði undir höndum, sbr. þau skjöl sem ég fékk vegna téðrar upplýsingabeiðni.
  5. Segjum að virðið sé það mikið að tekjurnar dekki greiðslur vegna samningsins nokkuð auðveldlega. Af hverju gerði kirkjan þá þennan samning? Þá hefði verið augljóst að hún hefði frekar átt að sleppa ríkinu og einfaldlega afla teknanna sjálf af jörðunum, t.d. með sölu þeirra, leigu eða nýtingu. Hún sagðist enn eiga jarðirnar sem þá voru „í umsjá ríkisins“ síðan 1907 og hefði hún getað höfðað dómsmál til að fá þær aftur formlega.
    Slíkt tekjufyrirkomulag var reynt árið 1907 með prestlaunasjóði þar sem selja átti jarðir kirkjunnar, laun prestanna greidd af vöxtum sjóðsins og landsjóður greiddi það sem vantaði upp í þau. Allir sjóðir tengdir því fyrirkomulagi fóru endanlega á hausinn árið 1919. Árið 1997 var greinilega ákveðið að gera aðra tilraun en í það skipti var ákveðið að sleppa formlegheitunum að hafa sérstakan sjóð um launagreiðslurnar og nota í stað ríkissjóð, enda er það augljóst að jafnvel jarðasala seinustu 12 áranna á undan hefði aldrei staðið undir launagreiðslum nema fyrir nokkra mánuði, hvað þá undir fyrirkomulagi að standa undir launagreiðslunum á vöxtunum einum.
    Þetta bendir til þess að málin voru ekki augljós á þeim tíma, hvort sem það varðaði eignarhald eða möguleika jarðanna til að standa undir slíku fyrirkomulagi. Jarðirnar virðast hafa verið aukaafurð í samkomulaginu og að um væri að ræða málamyndarsamkomulag árið 1997 til að tryggja stöðu og völd Þjóðkirkjunnar sem ríkiskirkju.
  6. Nú höfum við þann kost að geta metið stöðuna aftur í tímann. Nú er komið á 15. ár frá því að samningurinn var samþykktur og tími til að endurskoða hann skv. samningsákvæðum þaraðlútandi. Ríkið hlýtur að hafa framkvæmt, eða er að framkvæma, mat á því hvort það hafi hagnast af þessum samningi eða tapað og um hversu stórar fjárhæðir er að ræða. Það væri afar áhugavert að sjá þær tölur. Hins vegar hef ég mínar efasemdir þar sem jarðalistinn er ekki einu sinni á borði fjármálaráðuneytisins og ríkið hefur enn ekki hugmynd hvert virði þeirra er eða jafnvel nákvæmlega um hvaða jarðir er að ræða, þrátt fyrir að hafa átt þær með formlegum hætti í næstum 15 ár.

Upplýsingabeiðni um kirkjueignir

Þann 10. janúar 2013 sendi ég upplýsingabeiðni til fjármálaráðuneytisins og bað um ýmis gögn í krafti nýrra upplýsingalaga, aðallega um það sem gerðist 1907 og 1997 á milli ríkiskirkjunnar og ríkisins. Í dag fékk ég svar við henni og birti það hér. Beiðnin var í 4 liðum og svarað í jafnmörgum.

Beiðni #1:

Í krafti upplýsingalaga og annarra viðeigandi laga óska ég eftir því að fá eintak af lista yfir þær jarðir og kirkjueignir sem íslenska ríkið fékk við samning sinn við Þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997 og vísað er til í 63. gr. laga um stöðu þjóðkirkjunnar nr. 78/1997. Þá óska ég eftir verðmati jarðanna sem um ræðir, liggi það fyrir, eða öðrum áætlunum um verðmæti þeirra sem ríkið hefur gert á þeim.

Svar ráðuneytisins:

Benda má á samkomulag milli Íslenska ríkisins og Þjóðkirkjunnar um kirkjujarðir og launagreiðslur presta og starfsmanna þjóðkirkjunnar ásamt skýringum nefndarmanna. Samkomulagið var ritað 10. janúar 1997. Það er m.a. að finna í greinargerð laganna er urðu síðar að lögum um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar nr. 78/1997 (frekar aftarlega, auðkennt fylgiskjal I). Sjá: http://www.althingi.is/altext/121/s/0557.html
Kirkjujarðir og aðrar kirkjueignir sem þeim fylgja, að frátöldum prestssetrum og því sem þeim fylgir, urðu eign íslenska ríkisins, samkvæmt samningum um kirkjueignir milli íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar. Andvirði seldra jarða rennur í ríkissjóð.
Við leit í skjalasafni ráðuneytisins fannst ekki yfirlit frá þessum tíma yfir þessar kirkjujarðir sem urðu eftir hjá ríkinu.
Enginn listi fannst í málaskrá yfir þær jarðir og kirkjueignir sem íslenska ríkið fékk við samning sinn við Þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997. Ekki er því hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir, hvorki verðmæti þeirra né hvort útbúið hafi verið sérstakt afsal frá Þjóðkirkjunni til Ríkissjóðs Íslands.
Næsta áratug á eftir, til október 2006, var síðan unnið áfram með þennan fjárhagslega aðskilnað Þjóðkirkjunnar og Ríkissjóðs Íslands. Þ.m.t. ákvörðun um afhendingu tiltekinna fasteigna og jarða til Þjóðkirkjunnar, sem höfðu verið skráðar á ríkissjóð.

Af svarinu að dæma vissi ríkið ekki hvaða jarðir það var að kaupa né hversu mikils virði þær voru. Fjármálaráðuneytið hafði það hlutverk að meta fjárhagsleg áhrif frumvarpa og veita umsögn um þær. Slíkt mat á verðmæti jarða hefði talist eðlilegt, enda var um að ræða nokkuð stóran samning.

Beiðni #2:

Einnig óska ég eftir þeim skjölum, eða lista yfir þau skjöl, sem fjárlagastofa hafði undir höndum við vinnslu umsagnar sinnar við frumvarp er varð að lögum 78/1997, s.s. 301. mál á 121. löggjafarþingi.

Svar ráðuneytisins:

Fyrst og fremst er hér bent á frumvarp til laga um stöðu, stjórn og starfshætti þjóðkirkjunnar (lagt fyrir Alþingi á 121. löggjafarþingi 1996-97). Sjá:
http://www.althingi.is/altext/121/s/0557.html
Í svari fjármálaráðherra á þinginu 1998-1999 við fyrirspurn Ólafs Hannibalssonar er farið yfir samkomulag þjóðkirkju og kirkjumálaráðherra. Sjá:
http://www.althingi.is/altext/123/s/0432.html
Í svarinu var sérstaklega bent á neðangreind fylgiskjöl og fylgdu þau með svarinu. (Hér er hægt að sækja þau skjöl sem notuð voru á tölvutæku formi á Alþingi.is).
Fylgiskjal I. Íslenska ríkið og þjóðkirkjan gera með sér eftirfarandi samning um rekstrarkostnað vegna prestsembætta og prófasta, rekstrarkostnað biskupsstofu, framlag til kristnisjóðs og sérframlög til þjóðkirkjunnar. Dags. 4. september 1998.
Ásamt ítarlegum skýringum við einstakar greinar samningsins.
Fylgiskjal II. Kostnaðaryfirlit yfir kostnaðarliði.
Fylgiskjal III. Frásögn af fundi nefnda ríkis og kirkju um kirkjujarðir í dóms- og kirkjumálaráðuneytinu 10. janúar 1997. En á fundinum var gert samkomulag íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar um kirkjujarðir og launagreiðslur presta og starfsmanna þjóðkirkjunnar.
Öll gögn, þ.m.t. vinnugögn málsins er stofnað var í kringum kostnaðarumsögnina í janúar 1997 voru ljósrituð og send á lögheimilið þitt [tekið út – heimilisfang]. Um er að ræða myndarlegan blaðabunka. 

Eðlilega er pósturinn ekki kominn svo ég get ekki komið með athugasemdir um skjölin sjálf. En af ofangreindum lista að dæma virðist vera að einu gögnin sem lágu fyrir hafi verið téðir samningar og frumvarp sem samningurinn kveður á um að eigi að leggja fram.

Beiðni #3:

Þá óska ég eftir skjölum, samningum eða samkomulögum sem varða þær breytingar sem urðu á sambandi ríkisvaldsins og þjóðkirkju árið 1907 sem urðu til þess að lög nr. 46/1907 og lög nr. 50/1907 voru sett.

Svar ráðuneytisins:

Þessi gögn frá 1907 eru geymd hjá Þjóðskjalasafninu. Almenningur hefur aðgang að þeim gögnum sem sett hafa verið í geymslu hjá þeim. Þessi gögn eru ekki lengur í ráðuneytinu.

Nokkuð eðlilegt svar, enda gögnin gömul. Það sakaði þó ekki að spyrja.

Beiðni #4:

Í svari fjármálaráðherra á þskj. 432 á 123. löggjafarþingi er getið þess að mögulega verði gerð sérstök afsöl fyrir eignarhaldi og/eða ráðstöfunarrétti ríkisins á umræddum jörðum. Hafi verið gerð slík afsöl óska ég eftir afriti af þeim.

Svar ráðuneytisins:

Í svari fjármálaráðherra á þinginu 1998-1999 við fyrirspurn Ólafs Hannibalssonar er farið yfir samkomulag þjóðkirkju og kirkjumálaráðherra. Sjá:
http://www.althingi.is/altext/123/s/0432.html
Kirkjujarðir og aðrar kirkjueignir sem þeim fylgja, að frátöldum prestssetrum og því sem þeim fylgir, urðu eign íslenska ríkisins, samkvæmt samningum um kirkjueignir milli íslenska ríkisins og þjóðkirkjunnar. Andvirði seldra jarða rennur í ríkissjóð.
Við leit í skjalasafni ráðuneytisins fannst ekki yfirlit frá þessum tíma yfir þessar kirkjujarðir sem urðu eftir hjá ríkinu.
Enginn listi fannst í málaskrá fjármála- og efnahagsráðuneytisins yfir þær jarðir og kirkjueignir sem íslenska ríkið fékk við samning sinn við Þjóðkirkjuna sem undirritaður var 10. janúar 1997. Ekki er því hægt að skoða tilteknar eignir eða jarðir, hvorki verðmæti þeirra né hvort útbúið hafi verið sérstakt afsal frá Þjóðkirkjunni til Ríkissjóðs Íslands.

Þetta má líklegast túlka þannig að ekkert sérstakt afsal hafi verið gert, enda lá ekki fyrir hvaða jarðir voru keyptar og líklegast engar deilur sem kröfðust þess að gert yrði sérstakt afsal.

Make-overs

Sumir kannast eflaust við hugtakið make-over en það er oftast notað þegar breyta á einhverju gríðarlega, aðallega útliti fólks. Ég hef farið í gegnum slíkt ferli og dugði þetta make-over bara í nokkra daga. Mig grunar að fæst make-over dugi í mikið lengri tíma en það. Þá langar mig að fara yfir nokkra punkta til þess að auka líkurnar á að slík make-over takist.

* Tryggið að persónan hafi áhuga á make-over
Þetta er afar mikilvægt þar sem samvinna er lykillinn. Hversu skemmtilegt er að draga einhvern frá búð til annarrar búðar sem virðist svo ekki hafa mikinn áhuga á því sem er verið að gera og hlustar með hálfum hug á öll þau ráð sem koma fram? Ekkert svo skemmtilegt. Það er miklu líklegra að ég hlusti á ráðleggingar einhvers ef ég er móttækilegur fyrir þeim frá upphafi.

* Takið smá skref yfir lengri tíma.
Það virðist vera algengt að make-overið fari fram á einum degi eða á nokkrum dögum. En hversu oft verða þau til þess að þeir sem fara í gegnum make-over viðhaldi því? Líklegast í afar fáum tilfellum. Í mínu tilfelli voru það aðallega þrjár ástæður: Mér fannst ég ekki vera ég, nýja útlitið krafðist gríðarlegs viðhalds, og ég sá ekki mikinn tilgang í því.

Ef breytingarnar eru of snöggar fær maður það á tilfinninguna að maður sé að þykjast vera eitthvað sem maður er ekki. Á endanum fær maður nóg og hristir af sér breytingarnar og fer í eiginlega sama farið og áður. Því skiptir máli að breytingarnar fari fram á lengri tíma en nokkrum dögum, helst á mikið lengri tíma en það. Markmiðið á að vera að þróa útlitið en ekki skipta því út.

Viðhaldið getur líka reynst manni ofviða, sérstaklega ef það eykst mikið eftir á. Setja hitt og þetta krem á þennan stað á þessum tíma dags, vera í þessari samsetningu fata en ekki hinni. Upplýsingaflóðið er svo mikið á stuttum tíma að allt endar í hrærigraut. Þegar maður er óvanur að gera eitthvað tekur það langan tíma en minnkar síðan eftir því sem á tímann líður. Þetta gildir um nær allt sem maður tekur sér fyrir hendur. Að byrja á mörgu í einu lætur mann halda að viðhaldið verði svona mikið til frambúðar, sérstaklega ef make-over fólkið lætur mann ekki vita af því. Þá er freistingin að gefast upp nokkuð mikil, sérstaklega ef maður sér ekki tilgang með því sem maður er að gera. Árangurinn verður sjaldan sýnilegur næsta dag og þarf hver og einn að gera sér grein fyrir því að það gæti tekið nokkra daga, ef ekki vikur eða mánuði, áður en hann verður sýnilegur.

* Af hverju?
Við þurfum að gera okkur grein fyrir að make-over kostar peninga og vinnu. Eðlilega þarf mér að finnast að það sé tilgangur með þessu make-over, af hverju ætti ég annars að fara í gegnum það? Það er ekki nóg að segja að fólki muni líka við mann vegna breytinga á yfirborðinu, sérstaklega ef mér finnst ég ekki vera ég sjálfur. Líkar þeim þá við mig eða gervi-mig?

Þetta helst saman við ráðið um að taka þetta í smáskrefum. Er viðkomandi andfúll? Sannfærið hann um að (meiri) munnhirða er betri fyrir heilsuna. Er hann útsettur í bólum? Sannfærið hann um að hrein húð sé góð húð og heilsusamlegra. Ef þetta er gert í smáum og rólegum skrefum er miklu líklegra að árangurinn haldist. Þá skiptir máli að veita hrós þegar útlitið þróast til hins betra. Athugasemdir eins og „vá, þú ert myndarlegri núna en fyrir nokkrum vikum.“ geta skipt miklu máli upp á að hvetja einhvern til þess að halda áfram að bæta útlit sitt.

En einnig skiptir máli að sannfæra viðkomandi að breytingarnar séu persónulega góðar fyrir hann eða hana. Hann/hún á ekki að fara í alla þessa vinnu til þess eins að þóknast öðrum, heldur í þeim tilgangi að bæta sitt eigið líkams- og hugarástand. Margir segja að maður eigi að vera sátt(ur) við eigin líkama en það þýðir ekki að þróun til hins betra sé eitthvað slæm.

* Verið raunsæ
Ég er ekki að fara að breytast yfir í einhvern með fullkominn líkama á næstunni. Það myndi taka nokkuð langan tíma og mun mögulega aldrei gerast. Þegar fólk gerir sér grein fyrir því og er sátt við þann möguleika að það gerist líklega ekki, þá er ástandið orðið mun betra. Það er ekkert að því að vinna að því markmiði á meðan ekki er gengið of langt í framkvæmdinni. Setjið raunhæf markmið og vinnið að þeim og það er allt í lagi ef það mistekst á meðan þróunin er til hins betra. Haldið áfram og ekki gefast upp þrátt fyrir að hlutir fari ekki nákvæmlega eins og þið áætluðuð.

Afgreiðsla skriflegra fyrirspurna á Alþingi

Eftir að hafa athugað stöðuna á stjórnsýslufyrirspurn sem ég var með hjá ráðuneyti einu og það hafði ekki tilkynnt mér um tafir á afgreiðslu þess datt mér í hug að kíkja á fyrirspurnir þingmanna á Alþingi og hversu dugleg ráðuneytin eru að svara þeim. Við það nýtti ég mér þau gögn sem ég hafði áður fengið aðgang að hjá Alþingi.

Svarfrestir fyrirspurna almennt
Samkvæmt lögum um þingsköp (nr. 55/1991) í 6. mgr. 57. gr. stendur:

Ef óskað er skriflegs svars sendir ráðherra forseta það að jafnaði eigi síðar en 15 virkum dögum eftir að fyrirspurn var leyfð. Forseti sendir fyrirspyrjanda svarið og skal það prentað og útbýtt meðal þingmanna á fundi. Takist ráðherra ekki að svara fyrirspurninni innan þess frests sem ákveðinn er í þessari grein skal hann gera forseta Alþingis skriflega grein fyrir því, svo og hver ástæðan er og hvenær vænta megi svars til Alþingis.

Þetta þýðir að ráðherra hefur 15 virka daga til að svara fyrirspurnum, sem við skulum þýða yfir í 3 vikur (21 dag), til einföldunar. Það ætti ekki að koma að sök vegna takmarkaðs fjölda frídaga. Seinasta málsliðnum um að tilgreina skuli um ástæðu tafa og hvenær svars skuli vænta var bætt við í lok löggjafarþingsins árið 2011. Einnig var á sama tíma svarfrestinum breytt úr 10 virkum dögum í 15.

Framkvæmd
Hvernig er annars farið eftir þessu ákvæði á þessu löggjafarþingi (sem hófst núna í haust)? Samkvæmt gögnum Alþingis hafa á þessari stundu verið lagðar fram 145 skriflegar fyrirspurnir og af þeim hefur 97 verið svarað en 48 er ósvarað.

Af þeim fyrirspurnum til skriflegs svars sem hefur verið svarað (97 talsins) var 26 af þeim svarað innan lögmæltra tímamarka. Þetta þýðir að 71 fyrirspurn (um 73%) til skriflegs svars var útbýtt eftir að frestinum lauk. Þessi 15 virkra daga frestur er því frekar undantekning heldur en reglan. Eingöngu bárust tilkynningar um tafir vegna 9 þessara fyrirspurna sem er nokkuð lítið.

Bið eftir skriflegum fyrirspurnum sem hefur verið svarað:

  • Dagar = Fjöldi
  • 0-6 = 2
  • 7-13 = 6
  • 14-20 = 17
  • 21-27 = 25
  • 28-34 = 22
  • 35-41 = 7
  • 42-48 = 10
  • 49-55 = 6
  • 56-62 = 1
  • 63-69 = 0
  • 70-76 = 0
  • 77-83  = 1

Bið eftir skriflegum fyrirspurnum sem ekki hefur verið svarað:

  • Dagar = Fjöldi
  • 0-6 = 4
  • 7-13 = 2
  • 14-20 = 5
  • 21-27 = 16
  • 28-34 = 5
  • 35-41 = 1
  • 42-48 = 3
  • 49-55 = 2
  • 56-62 = 2
  • 63-69 = 1
  • 70-76 = 0
  • 77-83  = 3
  • 84-90 = 1
  • 91-97 = 2

Eins og kemur fram hér að ofan eru 14 fyrirspurnir sem hafa ekki hefur verið svarað skriflega þrátt fyrir að það séu liðnar 6 vikur eða lengur frá framlagningu þeirra. Af þeim fyrirspurnum hafa 4 tilkynningar borist um tafir. Það hlutfall er nokkuð lítið en eðlilega hefði átt að berast tilkynning um tafir vegna þeirra allra.

Hvað tefur?
Ástæður tafanna geta verið margvíslegar og getur það hæglega farið eftir efni fyrirspurnanna. Síðan er sá möguleiki að skráning Alþingis á þeim hafi misfarist, ráðherra hunsi fyrirspurnina viljandi, þingmaður dragi fyrirspurnina til baka eða jafnvel að þingmaðurinn fái óformlegt svar. Í þingsköpum er einnig getið þess að sé skipt um ráðherra í embætti falla allar fyrirspurnir til embættisins sjálfkrafa niður. Orsakir svaraleysisins geta verið margar og þarf hver og einn að túlka þær.

Samkvæmt tölfræðiupplýsingum sem ég setti upp eru margar skriflegar fyrirspurnir lagðar fram á hverju löggjafarþingi sem er ekki svarað. Það virðist því vera fastur liður á hverju löggjafarþingi að slíkt gerist. Vinnubrögðin eru því ekki einni ákveðinni ríkisstjórn að kenna en samt eitthvað sem má stórbæta. Til dæmis með betri skráningu á fyrirspurnum og betra aðhaldi með vinnslu þeirra.

Umsögn um frumvarp til nýrrar stjórnarskrár

Í dag skilaði ég til Alþingis umsögn minni um frumvarp til nýrrar stjórnarskrár. Í þetta sinn ákvað ég að skoða frumvarpið sjálfstætt frá fyrri útgáfum og sleppa því að nefna suma vankanta hversu freistandi sem það var. Sumir sem ég hef rætt við hafa látið í ljós þá skoðun að allar efnislegar breytingar á frumvarpi stjórnlagaráðs séu af hinu illa, óháð því hversu bætandi þær eru fyrir mannréttindi. Augljóslega er ég ekki sömu skoðunar enda legg ég til margar efnislegar breytingar á frumvarpi stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar. Nefndin hefur lagt til breytingar á frumvarpi stjórnlagaráðs nú þegar svo ég efast ekki um að hún sé opin fyrir efnislegum breytingum, svo framarlega sem þær uppfylli þau skilyrði sem nefndin setti fyrir sérfræðihópinn.

Aðferð mín við samningu umsagnarinnar var nokkuð einföld. Nýmæli eru tekin fyrir fyrst og síðan samkvæmt greinaröð frumvarpsins sjálfs. Auk þess kláraði ég að skrifa umsögnina efnislega í seinustu viku og lét hana liggja þar til í dag þar sem ég las hana yfir upphátt og gerði smávægilegar breytingar.

Í henni geri ég tillögu að eftirfarandi nýmælum:

  • Stýringu og skráningu á beitingu stjórnskipulegs neyðarréttar.
  • Viðurlög vegna brota á stjórnarskránni skulu skilgreind í almennum lögum.
  • Framsal á íslenskum ríkisborgunum skal vera óheimilt.
  • Óleyfilegt sé að framselja fólki til ríkja þar sem dauðarefsing er í gildi.
  • Þagnarrétturinn sé tryggður í stjórnarskrá. Útfærsla hans í almennum lögum þessa stundina er nokkuð veik.
  • Tryggja að allir hafi rétt til lögmanns í sakamálum og að sakborningur geti gagnspurt vitni og kveðið til vitna.
  • Meðalhófsregla refsinga og frelsistrygginga sé í viðurlögum. Aðallega byggt á 8. viðbót stjórnarskrár Bandaríkjanna.
  • Nefndarfundir ættu einnig að vera opnir en ekki bara þingfundir.
  • Ef forseti Íslands synjar samþykkt laga ættu þau ekki að hljóta gildi fyrr en í fyrsta lagi að þjóðin samþykkir þau. Sé ósátt við neyðarlög er hvort sem er hægt að tefja framgang frumvarpsins með því að skjóta frumvarpinu til Lögréttu skv. 62. gr.
  • Koma aftur inn ákvæði stjórnlagaráðs um að dómstólar geti dæmt að lög samrýmist ekki stjórnarskrá. Þá legg ég til tilkynningarskyldu af hálfu dómstóla séu slíkir dómar kveðnir upp þar sem engin skylda er í frumvarpinu að dómar skuli vera birtir.

Þá geri ég athugasemdir við eftirfarandi í frumvarpinu:

  • Fara skuli sérstaklega yfir almenna skerðingarheimild réttinda í 9. gr. frumvarpsins.
  • Tryggja að ekki skuli heimilt að dæma fólk vegna ummæla sem eru sönn.
  • Ákvæðið um kirkjuskipan eigi ekki að vera óbreytt frá núverandi stjórnarskrá. Staða ríkiskirkjunnar gæti verið táknræn.
  • Viðbót sérfræðihópsins í 24. gr. um menntun barna í samræmi við trúar- og lífsskoðanir gæti leitt til vandræða, t.d. ef börn eiga foreldra sem eru sköpunarsinnar og þeir vilja ekki að það læri um þróunarkenninguna. Samkvæmt orðalagi eru það eingöngu foreldrar sem ákveða slíkt en börnin sjálf hafi enga heimild til þess. Áhersla á kristna trú sé gegn jafnræðisreglunni.
  • Tryggja að við rannsókn sakamála sé einnig gætt þess að málsmeðferð sé réttlát, úrlausn fáist innan hæfilegs tíma og að rannsókn sé óhlutdræg. Þá skuli önnur meðferð ríkis á málum, eins og stjórnsýslumálum, lúta sama lögmáli.
  • Vísað er til meginreglna umhverfisréttar í 35. gr. og gæti slík tilvísun valdið stöðnun í þróun umhverfisréttar.
  • Miða ætti við fyrsta samkomutíma Alþingis eftir kosningar við birtingu niðurstaðna í stað kjördags þar sem úrslit geta tafist vegna málaferla eða ófyrirséðra atburða.
  • Þingsályktunartillögur ættu ekki að falla sjálfkrafa niður við lok löggjafarþings, heldur við lok kjörtímabils. Sama ætti að gilda um þær og meðferð lagafrumvarpa.
  • Þjóðin ætti að fá að leggja fram frumvarp og krefjast atkvæðagreiðslu um þau án íþyngjandi takmarkana sem stjórnlagaráð setti fram. Þjóðaratkvæðagreiðslurnar væru án takmarkana en framlögn frumvarpa takmörkuð við að þau standist stjórnarskrá og mögulega mannréttinda- og umhverfissáttmála.
  • Legg til að nefndin íhugi hvort önnur manneskja en forseti Alþingis yrði fyrsti staðgengill forseta. Ástæðan er sú að embætti forseti Íslands tilheyrir framkvæmdavaldi og forseti Alþingis starfar á sviði löggjafarvalds. Þá væri betra ef fyrsti staðgengill tilheyri framkvæmdavaldi en síðan gæti forseti Alþingis verið annar staðgengillinn í röðinni.
  • Allar náðanir og sakaruppgjafir ættu að vera opinberar og rökstuddar til að sporna gegn misnotkun á ákvæðinu.
  • Að ráðherra fenginn úr röðum þingmanna sé látinn rita undir eiðstaf er tvíverknaður þar sem hann hefur áður gert það sem þingmaður.
  • Í bráðabirgðaákvæði er getið þess að tímasetningar á takmörkun á setutíma ráðherra og forseta Íslands skuli hefjast frá setningu stjórnarskrárinnar. Mældi með því að frekar ætti að heimila núverandi ráðherrum og forseta Íslands að klára kjörtímabil sín í þeim embættum. Þá er minnst á að núverandi dómarar njóti ákveðinna réttinda sem eldri stjórnarskrá gaf en slíkt myndi skapa ójafnræði meðal þeirra dómara sem skipaðir eru fyrir og eftir gildistöku nýrrar stjórnarskrár. Séu réttindin svo mikilvæg ætti frekar að íhuga að færa réttindin í bráðabirgðaákvæðinu yfir í varanlega hluta stjórnarskrárinnar.

Umsögnin sjálf

Minnkað traust gagnvart Alþingi

Verð að segja að traust mitt á Alþingi minnkaði nokkuð mikið. Það var ekki vegna málþófsins sem er í fréttum heldur afgreiðslu allsherjar- og menntanefndar á lífsskoðunarfrumvarpinu. Þar átti meðal annars að breyta sjálfkrafa skráningu barna í trúfélög þannig að taka ætti tillit til skráningar beggja foreldra í stað móður. Hins vegar komu margar tillögur í umsögnum um að grípa tækifærið og einfaldlega afnema sjálfkrafa skráningar barna þar sem það bryti á réttindum barnanna til sjálfsákvörðunar.

Viðbrögð nefndarinnar? Í nefndarálitinu nefnir hún að hún sé fyllilega sammála þessu sjónarmiði og er fullur vilji til að breyta þessu. Niðurstaðan var samt sú að hún vill „að tiltöluleg sátt sé um þau viðkvæmu mál sem hér um ræðir og leggur því ekki til breytingar í þessa veru að svo stöddu“. Þá nefnir hún að það skipti máli að leiðréttingar séu framkvæmdar í smáum skrefum í svo viðkvæmum málum frekar en að kollvarpa núverandi kerfi.

Þetta er nokkuð skrítin aðstaða þar sem afnám þessarar sjálfkrafrar skráningar mun ekki hafa fjárhagsleg áhrif á ríkissjóð né þau félög sem lögin ná yfir á næstu 16 árum því þá loksins er úthlutað sóknargjöldum vegna skráningar í trúfélög. Nema væntanlega útprentanir á skráningarblöðum og vinnslu umsókna en hér er um lítilvægar fjárhæðir að ræða. Hér er eingöngu um sjálfkrafa skráningu að ræða en breytingarnar hefðu ekki hindrað foreldra í að skrá börnin sérstaklega, ef þeir hefðu talið mikilvægt að barnið sitt sé skráð í ákveðið trúfélag í skrám ríkisins. Ég held að 16 ár sé meira en nægur tími fyrir trú- og lífsskoðunarfélög til að aðlagast þessari breytingu.

Þegar tvær fylkingar (eða fleiri) etjast saman er afar erfitt að fá ‚tiltölulega sátt‘ um neitt mál, sérstaklega ef sjónarmiðin eru gjörólík. Þá vildi ég meta sérstaklega, vegna þessara orða meiri hluta nefndarinnar, hver afstaða umsagnaraðila var til þessa eina máls, hvort skrá ætti börn sjálfkrafa í félög:

Alda Björg Lárusdóttir – Engin afstaða.
Betelsöfnuðurinn, Snorri Óskarsson – Engin afstaða.
Dögg Harðardóttir – Engin afstaða.
Femínistafélag Íslands – Á móti sjálfkrafa skráningu.
Hvítasunnukirkjan á Íslandi – Trúfélagsskráning skal fara fram en engin afstaða um sjálfkrafa skráningu.
Íslenska kristskirkjan – Engin afstaða.
KFUM og KFUK – Með sjálfkrafa skráningu vegna hefðar. Ekki á móti afnámi sjálfkrafa skráningar ef foreldrar eru neyddir til að taka afstöðu.
Mannréttindaskrifstofa Íslands – Á móti sjálfkrafa skráningu.
Ólafur Jón Jónsson – Á móti sjálfkrafa skráningu.
Sálarrannsóknarfélag Íslands – Engin afstaða.
Siðfræðistofnun – Engin afstaða.
Siðmennt – Á móti sjálfkrafa skráningu.
Umboðsmaður barna – Engin afstaða.
Vantrú – Á móti sjálfkrafa skráningu.

Staðan er því sú að 8 af 14 umsagnaraðilum taka ekki afstöðu til þessa máls, 5 eru á móti sjálfkrafa skráningu og 1 aðili er fylgjandi. Á fundi fyrir nefndinni tjáði biskupsstofa að afstaða sín væri sú að þeir væru fylgjandi því að afnema sjálfkrafa skráningu. Er þetta ekki nóg til að það teljist vera tiltöluleg sátt í þessu máli af hálfu þeirra sem tóku afstöðu?

Eins og Matthías Ásgeirsson nefnir, hvað ef sama hugarfar hefði verið við lýði ef taka ætti ákvörðun um afnám þrælahalds? Það er ekki eins og þrælahaldararnir séu sammála afnámi þrælahalds og þá væri engin ‚tiltöluleg sátt í því viðkvæma máli‘. Ætti þá að halda áfram þrælahaldi en með smá breytingu til batnaðar þar til þrælahald  fjarar út smám saman?

Svo við komum með íslenskt dæmi, hvað ef sama hugarfar hefði verið við lýði þegar taka átti ákvörðun um að slíta konungssambandi við Dani í Seinni heimstyrjöldinni? Alþingi tók samt ákvörðun um að bíða í 3 ár til að sjá hvernig heimstyrjöldin myndi enda og þar að auki var Ísland hernumið á þeim tíma. Sú ákvörðun er svo sannarlega skiljanleg þar sem erfitt er að fá alþjóðlega viðurkenningu á sjálfstæði ef helstu herveldi þess tíma hafa hagsmuni af því að halda völdum. Hér er hins vegar ekki um svo stóra ákvörðun sem snertir sjálfstæði heillar þjóðar, heldur einfalt lagalegt mál sem mun ekki hafa teljandi áhrif næstu 16 árin nema þau að bæta sjálfsákvörðunarrétt barna til hins betra.

Hvað fór úrskeiðis?

Það er góð spurning en miðað við fyrirliggjandi gögn hafði nefndin enga rökræna ástæðu til þess að fá þessa niðurstöðu. Ef við hugsum málið er augljóst að þrýstingurinn barst ekki í gegnum umsagnir, enda er erfitt að sjá hvernig hægt sé að styðja slíka niðurstöðu á þeim einum. Fundir nefnda Alþingis eru almennt lokaðir og því höfum við engar forsendur til þess að meta hvaða rökfærslur leiða til þeirra niðurstaðna sem nefndir koma sér saman um. Þá vitum við ekki hvort niðurstaðan ræðst af pólítísku makki eða hvort niðurstaða er fengin með rökrænni umræðu þar sem hvert og eitt atriði er vegið og metið. Í þessu máli hallast ég að því fyrrnefnda.

Einhverjir koma líklega með þá staðhæfingu að málamiðlanir þurfa að eiga sér stað og fórna þurfi litlum málum fyrir þau stóru. En er þetta mál þannig úr garði gert að hótanir um málþóf ættu að bera árangur? Myndi einhver mæta á ræðustól og tala um þetta eina litla mál og tefja afgreiðslu þingfunda á því máli sem og öðrum? Er þetta mál það stórt að fjöldi einstaklinga væri tilbúinn til þess að hefja eða viðhalda málþófi vegna þess? Og af hverju að láta undan slíkum hótunum? Flokkur sem beitir málþófi vegna mála sem teljast lítilvæg fyrir heildarmyndina myndi líklegast fá færri atkvæði á næsta þingi og þá yrði enn auðveldara að ná árangri í þessu máli og öðrum. Ef stöðugt er látið undan slíkum hótunum fæst hvort sem er lítill árangur þar sem stöðugt þarf að gera málamiðlanir sem draga tennurnar úr hverju máli fyrir sig.

Segjum að nefndin leggi til breytingartillögu um að afnema sjálfkrafa skráningu barna í félög. Hún leggur fram breytingartillögu sem er samþykkt eða felld, sem er í samræmi við lýðræðisfyrirkomulagið. Ef meiri hluti þingmanna er á móti henni er breytingartillagan felld og niðurstaða Alþingis hvað þetta varðar er þá komin. Vandamál?